Συνέντευξη της Λαογράφου-Συγγραφέα στην Τασσώ Γαΐλα
Η πετυχημένη εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου της Ευαγγελίας Παπαζή: «Ανθρώπων Έργα:296 παραδοσιακά επαγγέλματα και ασχολίες» στο Αμφιθέατρο του Ψ.Ν.Α Δρομοκαϊτείου από τον Σύλλογο Πυργούσων Αττικής (στις 13 Μαΐου, ημέρα Παρασκευή, σε συνδυασμό με την τέλεση πανηγυρικού εσπερινού για την εορτή του Αγίου Ισιδώρου), υπήρξε και η αφορμή της συνέντευξης που ακολουθεί με την εκλεκτή Χία λαογράφο που παρά το αξιόλογό της έργο, η ίδια, ταπεινά, όπως κάθε γνήσιος δημιουργός επιμένει να χαρακτηρίζει τον εαυτό της ερασιτέχνη…
Εκλεκτή λαογράφο την χαρακτηρίζω εγώ έχοντας μελετήσει την πνευματική της δουλειά, δουλειά στην οποία παρατηρείς την σημαντική συμβολή της συγγραφέας μας στον Χιακό Πολιτισμό.
-κα. Παπαζή είστε ευχαριστημένη από την χτεσινοβραδινή εκδήλωση; Η πρώτη ερώτησή μου το Σάββατο το πρωί στο μπαράκι του Δημοτικού Θεάτρου του Πειραιά που την συνάντησα.
-Καταχαρούμενη κα. Γαΐλα. Είπαν όμορφα πράγματα για το βιβλίο μου, υπήρξαν άνθρωποι που το είχαν ήδη διαβάσει, ο δε ομιλητής ο κ. Μπαχάς είπε ότι μέχρι τότε δεν με γνώριζε προσωπικά, αλλά δέχτηκε να μιλήσει γιατί είχε διαβάσει τα βιβλία μου και τον συγκίνησε η έρευνά μου. Θέλω να ευχαριστήσω τις εκδόσεις Άλφα πι και τον εκδότη κ. Γιάννη Παληό που όχι μόνο φρόντισε για την παρουσίαση του βιβλίου μου από τον Σύλλογο Πυργούσων Αττικής, αλλά τους ευχαριστώ και τους συγχαίρω γιατί με τις κυκλοφορίες των εκδόσεών τους σε τόσο δύσκολους καιρούς κρατούν αναμμένη την λαμπάδα του Πολιτισμού.
-κα. Παπαζή, το «Ανθρώπων έργα: 296 παραδοσιακά επαγγέλματα και ασχολίες», είναι το πρώτο βιβλίο που αναφέρεται σε επαγγέλματα της Χίου;
-Ναι κα. Γαΐλα, το δικό μου είναι το πρώτο. Σαφώς βιβλία με επαγγέλματα παρελθόντων χρόνων ,έχουν γραφεί πολλά. Διάβασα τα περισσότερα πριν προχωρήσω στην συγγραφή του δικού μου. Ξέρετε, η απόφαση να το γράψω πάρθηκε τυχαία, εφ’ όσον εγώ ήμουν αυτή που πρότεινα στην φιλολογική μου παρέα κάποιος να γράψει ένα σχετικό βιβλίο να το βρουν τα παιδιά μας. Στις επόμενες, λοιπόν, συναντήσεις μας άρχισαν να μου λένε μην ξεχάσεις το επάγγελμα –για παράδειγμα-του σαμαρά, το ένα και το άλλο. Κάπως έτσι πήρα την απόφαση να το γράψω εγώ. Άρχισα να συλλέγω πρώτα ονόματα επαγγελμάτων, ύστερα ένας φίλος μου έστειλε χειρόγραφο που το χρονολογούσε γύρω στο 1940 με ’45 κι’ όπου ήταν καταγεγραμμένα τα επαγγέλματα στο Επιμελητήριο της Χίου, μεγάλο βοήθημα για μένα γιατί από εκεί άντλησα επαγγέλματα προ πολλού χαμένα, που πουθενά δεν τα έβρισκες όπως αυτό του χαρτοσυλέκτη. Κατόπιν προσπάθησα να το διαμορφώσω στο να έχει κάτι το διαφορετικό γιατί όπως σας είπα βιβλία του είδους υπάρχουν αρκετά.
-Συνολικά η έρευνά σας πόσο διήρκησε;
-Ξεκίνησα το 2003. Διάβασα πολύ, συζήτησα με πολλούς, επισκέφτηκα πολλά μέρη του νησιού, γενικά ρούφηξα πολύ σκόνη στα πνευμόνια μου ιδίως από την μελέτη περιοδικών.
-Στο βιβλίο αναφέρεται επαγγέλματα που άνθισαν μόνο στη Χίο;
-Και πουθενά αλλού στην Επικράτεια; Ναι. Να σας αναφέρω τους καλλιτέχνες των ξυστών, δηλαδή τους λαϊκούς ζωγράφους που έφτιαχναν τα ξυστά στο Πυργί. Ακόμα ένα, που το συναντάμε την ίδια περίοδο και στην Θράκη στη δε Χίο μόνο στα νοτιόχωρα και είναι το επάγγελμα του περδικοκηνυγού.
-Αυτό δείχνει πως οι πέρδικες εκείνα τα χρόνια προτιμούσαν την νότια Χίο κι όχι τη Βόρεια..κα. Παπαζή. Νοσταλγία, αναμνήσεις στους μεγαλύτερους, λαογραφικές γνώσεις για τους νεώτερους, εντοπίζω ακόμη μία χρησιμότητα του βιβλίου σας, στο να παρακινήσει νέους ανθρώπους τις δύσκολες μέρες που ζούμε και με την ανεργία στα ύψη, να στραφούν σε παραδοσιακά επαγγέλματα του χτες για τον βιοπορισμό τους. Ουτοπία;
-Όχι. Αρκετά τα χειρονακτικά επαγγέλματα του χτες που θα μπορούσαν να διαδραματίσουν ένα τέτοιο ρόλο. Για παράδειγμα, όλοι αρεσκόμεθα στα παλιά πράγματα, τις παλιές ψάθινες καρέκλες, τα ψάθινα καλάθια… Ύστερα, στα παιδικά μου χρόνια με ένα ειδικό ψαθί γίνονταν τσάντες. Τις έφτιαχναν οι ψαθάδες, έφτιαχναν αριστουργήματα.
-Δυστυχώς εδώ και 10ετίες έχει επικρατήσει στην ελληνική κοινωνία η άποψη ότι τα χειρονακτικά επαγγέλματα είναι ‘παρακατιανά’ κι έτσι φτάσαμε σε κάθε σπίτι να υπάρχει ένας ή και περισσότεροι άνεργοι πτυχιούχοι.
-Ακριβώς. Όμως με τον εκσυγχρονισμό, γιατί τίποτα δεν μένει στάσιμο, παίρνοντας ένα παλιό επάγγελμα μπορούμε να το εξελίξουμε και να αποβεί πηγή βιοπορισμού. Μίλησα για ψαθάδες, οι καρεκλάδες; Το ξύλο μένει, η ψάθα χαλάει και τώρα που μιλάμε μου έρχεται στο νου άλλο ένα επάγγελμα με μέλλον, αυτό του σαμαρά. Γνωρίζετε ότι στην επαρχία έχουν ανέβει πολύ οι πωλήσεις αλόγων; Και τα μεν άλογα έχουν προσιτές τιμές , τα δε σαμάρια είναι πανάκριβα. Πέρσι στη Βολισσό γνώρισα έναν γεράκο σαμαρά τον τελευταίο στο νησί. Να λοιπόν ακόμα ένα επάγγελμα με μέλλον.
-Βιβλίο με διαχρονικότητα και ποικίλες χρήσεις το Ανθρώπων έργα
-Και εγώ ελπίζω πως θα φανεί χρήσιμο και σε μαθητές και σε σπουδαστές γιατί βλέπω στα βιβλία της γλώσσας υπάρχουν τα παλιά επαγγέλματα. Πρόσφατα πήρα ένα μήνυμα που τα παιδιά έγραφαν:-Κυρία θα μας πείτε τι ήταν ο σαλεπιτζής; Ο δάσκαλός τους τα είχε συμβουλεύσει να το βρουν στο internet.Τα παιδιά δεν κατάλαβαν τίποτα… Ακούστε, εμένα τα βιβλία μου είναι γραμμένα εκ των έσω γιατί τα περισσότερα επαγγέλματα τα έζησα, τα έβλεπα, τα άκουσα από τους παππούδες μου, λίγα αυτά που γράφτηκαν από τις έρευνες.
-Όπως αυτό του περδικοκηνυγού;
-όσο παράξενο κι’ αν σας φανεί γι αυτό το επάγγελμα που εγώ και πολλοί άλλοι δεν γνώριζαν, υπήρξαν πολλοί οι νοτιοχωρούσοι φίλοι που το γνώριζαν και μου το είπαν.
-Στα νότια, στον Καταρράκτη, κα. Παπαζή, γνώριζα τον τελευταίο του χωριού και από τους τελευταίους της Χίου καλαθά τον συχωρεμένο τον Αντώνη Ναυπλιώτη.
-Εγώ στον Καταρράκτη γνώρισα διορθωτή διχτυών αλλά με χρήση ξύλινης σαΐτας. Μου χάρισε μάλιστα μία. Τώρα χρησιμοποιούν πλαστικές για να διορθώνουν, να ράβουν τα δίχτυα.
-Αντιλαμβάνομαι σας ενδιαφέρει η χρησιμότητα, η διαχρονικότητα, η προσφορά του βιβλίου σας. Το οικονομικό όφελος ;
-Θέλω το βιβλίο μου πρώτα να προσφέρει και μετά να πωληθεί. Αυτός ήταν ο στόχος μου, να πετύχω όσα αναφέρατε και όχι μόνο να πουληθεί και να μπει στις βιβλιοθήκες.
-Ανέβα μήλο Κατέβα ρόδι, 216 παραδοσιακά παιχνίδια, ο τίτλος του σχεδόν εξαντλημένου βιβλίου σας που ευγενικά μου προσφέρατε. Εύλογο, με το ίδιο σκεπτικό εργαστήκατε και γι αυτήν την έρευνα.
-Φυσικά. Όχι ότι δεν έχω ανάγκη των εσόδων από τις πωλήσεις, αλλά πρώτα η προσφορά και μετά το όφελος. Η χαρά μου είναι όταν μου λένε πόσο χρήσιμο φαίνεται, όπως όταν είδα στο διαδίκτυο ότι μία άγνωστη μου παιδοψυχομουσικολόγος το χρησιμοποίησε σαν πηγή της σε ένα ειδικό σχολείο και έδινε συμβουλές πώς να επικοινωνούν οι γονείς με τα παιδιά τους με τα μωρουδιακά μου παιχνιδάκια, μάλιστα έβαλε σε κάποιο νότες, η χαρά μου ήταν πολύ μεγάλη…
-κα. Παπαζή νοσταλγία, αναμνήσεις, χαμένα επαγγέλματα και παιδικά παιχνίδια. Μήπως ποντάρατε σε αυτά τα δύο πιασάρικα θέματα έχοντας εξασφαλισμένο αναγνωστικό κοινό μεγάλων ηλικιών για να μπείτε έτσι και πιο εύκολα στο χώρο των συγγραφέων;
-Ποτέ δεν το σκέφτηκα έτσι κα. Γαΐλα. Από παιδί λάτρευα κάθε τι παλιό. Μαθήτρια γύριζα από το σχολείο και μάζευα από το δρόμο εφημερίδες, περιοδικά. Μια ζωή συλλέγω ότι παλιό βρίσκω. Άλλα αγοράζω άλλα μου τα χαρίζουν φίλοι που γνωρίζουν το πάθος μου για την παράδοση, για κάθε τι παλιό. Μα, βιβλίο λαογραφίας δεν σκεπτόμουν να γράψω καθώς αισθανόμουν δέος να έχει γράψει λαογραφία ένας Στυλιανός Βίος και να θέλω να γράψω κι εγώ κάτι. Ίσως σκεφτόμουν να γράψω παιδικά τραγουδάκια από αυτά που συνέθετα η ίδια όταν απέκτησα την κορούλα μου την Αγγελική και της τα έλεγα, όμως δεν πίστευα ότι κάποτε θα γράψω λαογραφία και σας είπα τον λόγο.
-Ανέβα μήλο Κατέβα ρόδι. Τα σημερινά παιδιά στημένα μπροστά σε έναν υπολογιστή μοναδικό τους φίλο, δεν γνωρίζουν την συντροφικότητα, τη φιλία. Πιστεύεται το βιβλίο σας θα συμβάλει στην επιστροφή παλιών αξιών στην επικοινωνία, επαφή του παιδιού με την οικογένειά του και την κοινωνικοποίησή του;
-Αυτός είναι ο στόχος μου. Επί ένα έτος έκλεινα το γραφείο μου και πήγαινα στα σχολεία που με καλούσαν και δίδασκα, έπαιζα τα παιχνίδια του βιβλίου στις γειτονιές του χωριού μου κάθε Σάββατο και φωτογράφιζα τα παιδιά. Από αυτή τη δράση οι φωτογραφίες στο βιβλίο, με την άδεια φυσικά των γονέων τους.
Με παρουσιαστικό που θυμίζει δασκάλα του… παλιού καλού καιρού η κα. Παπαζή μετά την αποφοίτησή της από το Λιβάνειο Καρδαμύλων δεν συνέχισε τις σπουδές της λόγω της νοοτροπίας εκείνων των χρόνων προτεραιότητα για τα κορίτσια να έχει ο γάμος. Κόρη ναυτικού πατέρα και της Άννας το γένος Μέλη, οικογένεια που σε πρώτη θέση είχε την μόρφωση, οικογένεια που μέλος της υπήρξε ο σημαντικός εκπαιδευτικός της Χίου αείμνηστος Δημήτρης Μέλης , θείος της Ευαγγελίας και αδελφός της μητέρας της Άννας, η Ευαγγελία επαγγελματικά εργάστηκε σκληρά για 27 χρόνια στο χώρο του εμπορίου και της οικονομίας, ιδιοκτήτρια όντας τουριστικού πρακτορείου στα Καρδάμυλα.
-Με αυτήν την παρατήρησή σας μου θυμίζετε τον αείμνηστο φίλο τον Νίκο Γιαλούρη που είχε γράψει στην τοπική εφημερίδα:-Η Παπαζή στέκεται σε ένα αντρικό χώρο θαυμαστά και επάξια.. Να σας πω πως με πόνο ψυχής και μετά από 27 χρόνια λειτουργίας κλείνω το τουριστικό μου γραφείο όχι μόνο λόγω ηλικίας αλλά της οικονομικής κρίσης στον τόπο μας.
-Στον τουριστικό τομέα, λοιπόν, 27 χρόνια παρουσίας, υπήρξατε και ξεναγός στο Ιωνικό κέντρο το ’84-’85, η άποψη σας για τον τουρισμό της Χίου;
-Θα σας απαντήσω λόγω της εμπειρίας μου από την δουλειά μου και χωρίς να θεωρηθώ ότι διαθέτω υπεροπτικά τοπικιστικά χαρακτηριστικά. Η Χίος , διαθέτει όλων των ειδών τον τουρισμό. Θρησκευτικό, Ιστορικό, μοναδικές παραλίες και φυσικές ομορφιές. Παλαιοχριστιανικά μνημεία, την Νέα Μονή-το καύχημά μας-το Άγιο Γάλας, Μουσεία, παραλίες, ο Ναγός που είναι και μυθολογία, η Ιστορία του νησιού μας από την μυθολογία γνωστή, από δω πέρασε και ο Ιάσωνας στην πορεία της Αργοναυτικής εκστρατείας, η μαστίχα, ο κάμπος..τι να θυμηθώ, τι να πω.
Έχω να αναφέρω και ένα ‘κακό’ για τη Χίο που είναι η μη αξιοποίηση όλων των ενεργών δυνάμεων για την παρουσίαση της πιο άριστης εικόνας του νησιού.. Και τι θέλω να πω. Σε κάθε κομμάτι του νησιού , υπάρχουν άνθρωποι που οι αρμόδιοι μπορούν είτε να ζητήσουν τη γνώμη τους, είτε να τους αξιοποιήσουν για να προσφέρουν αυτοί οι άνθρωποι στο νησί. Δεν αρκεί η προβολή του νησιού μέσα από πολυτελή φυλλάδια, αυτό δεν το έχουν καταλάβει. Ότι πρέπει, για παράδειγμα, να ακούνε τον Μελαχροινούδη όταν τους λέει αυτό πρέπει να το καθαρίσεις για να το σώσεις και όχι να ρίχνουν φυτοφάρμακο να το ξεράνουν..
-Κατάλληλοι άνθρωποι στις κατάλληλες θέσεις κα. Παπαζή
-Ακριβώς. Και δεν ντρέπομαι να το δηλώσω πως δεν αξιοποιούνται οι κατάλληλοι άνθρωποι αλλά ανεγκέφαλα κομματικά στελέχη που δεν κομίζουν νέες ιδέες, δεν αγαπούν το νησί παρά μόνο τον εαυτό τους που αυτόν και προβάλλουν. Τουρισμός δεν είναι μόνο το οικονομικό έσοδο από τα μεγάλα πορτοφόλια, προσωπικά θέλω το νησί μου να έχει τουρισμό όχι φανταχτερού τύπου αλλά επιπέδου, καταλάβατε;
Η Ευαγγελία είναι μητέρα δύο κοριτσιών, επιστημόνων, της Αγγελικής που έχει ήδη βραβευτεί για διήγημά της από την Ε. Λ, και της Χριστιάνας που ασχολείται με την ποίηση, δύο κορίτσια με μέλλον στο χώρο των Γραμμάτων στα βήματα της μητέρας τους και του αείμνηστου Δημήτρη Μέλη.
-Χιώτες πνευματικοί άνθρωποι που της προτίμησης σας;
-Αρκετοί. Από τον χώρο της λαογραφίας θα σταθώ στον στο ν κ. Γιάννη Κολλιάρο που σέβομαι και εκτιμώ πολύ και του οποίου η προσφορά έργου στο νησί είναι μεγάλη και επιπρόσθετα έχει σώσει πολλά πράγματα μαζί με άλλους Χιολάτρες, όπως π.χ., τον Δημήτρη Μελαχροινούδη. Ο Γιάννης Κολλιάρος έχει ενεργό και ευρύτερο ρόλο που δεν μπορούμε να τον φτάσομε, γιατί διαθέτει την μεγαλύτερη γνώση και το κύρος σαν συνταξιούχος Λυκειάρχης.
-Η Χίος κα. Παπαζή έχει μεγάλη παράδοση στους εκπαιδευτικούς κύρους…
-Ασφαλώς κα. Γαΐλα, όπως και ο κ. Κολλιάρος που τον τίμησε φέτος το Ίδρυμα Τσάκος για την δημιουργία του Λαογραφικού Μουσείου Καλλιμασιάς.
-Μεγάλες μορφές και αυτός και ο Μελαχροινούδης.
-Βεβαίως. Κι εδώ είναι που κυριαρχεί η ανιδιοτέλεια. Αυτοί οι άνθρωποι δίνουν την ψυχή τους για το νησί, τους θαυμάζω προσωπικά και πάντα έλεγα πως θα ήταν τιμή μου να γίνω-αν κάποια στιγμή το καταφέρω-, ο θηλυκός Κολλιάρος και Μελαχροινούδης των Καρδαμύλων.
Σχέδια, σχέδια για το μέλλον τώρα που βγαίνει στην σύνταξη, έχει έτοιμη την αίτηση προς την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση του νησιού να επισκέπτεται σχολεία ένα κάθε βδομάδα και να μιλάει για τα βιβλία της, κάθεται δίπλα μου κι όμως το μυαλό της ταξιδεύει στα Καρδάμυλα και στις γιορτές του Κλήδονα τον Ιούνη, έθιμο που αναβίωσε με πρωτοβουλία δική της και της Αντιδημάρχου Καρδαμύλων.
Ότι κάνω για τον τόπο μου το κάνω μόνο από αγάπη και όχι για την προβολή, πιστέψτε με.
-Μια τελευταία ερώτηση κα. Παπαζή. Επόμενο βιβλίο σας;
-Γραπτά έχω πολλά. Βιβλία από τις εκδόσεις Άλφα πι ελπίζω σύντομα να κυκλοφορήσουν δύο. Ένα της μητέρας μου Άννας που όπως σας είπα ήταν πολύ καλλιεργημένη, με θέμα τα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής στη Χίο –δεν έχω βρει ακόμα τον τίτλο του …
-Πολύ ενδιαφέρον ακούγεται…
-Ναι, είναι το ημερολόγιο της μητέρας μου από τα χρόνια της κατοχής με σημαντικές και άγνωστες πληροφορίες για την αντίσταση, κτλ.
-Το δεύτερο βιβλίο που θα κυκλοφορήσετε;
-«Τα μαγειρέματα της κεράς μας», βιβλίο που δεν θα έχει σχέση με τα υπάρχοντα βιβλία με Χιώτικες συνταγές αλλά ναι μεν θα μπορεί κάποιος να αντλήσει από εκεί κάποια συνταγή, το βιβλίο μου όμως δίνει έμφαση στο λαογραφικό στοιχείο. Στο ιστορικό παρασκευής ενός εδέσματος, στην ονομασία του , πότε το έφτιαχναν, γιατί κ. λ. π. Έχουν γίνει προδημοσιεύσεις συνταγών του βιβλίου στην τοπική Καρδαμύλων που παραδόξως προκάλεσαν το ενδιαφέρον περισσότερο ανδρών αναγνωστών…
-Μία τοπική παλιά νοστιμιά θα μας πείτε;
-Ασφαλώς. Το κρομμυδοζουμι, και εύκολα αντιληπτό γιατί την εποχή της γιαγιάς, την εποχή της μεγάλης φτώχειας, προτιμούσαν αυτό το έδεσμα. Άφθονα τα κρεμμύδια στα χωράφια.
-Σούπες κρεμμυδιού, πιάτο της σύγχρονης Γαλλικής κουζίνας. Αλήθεια, υπάρχει κάποιο έδεσμα που το φτιάχνανε μόνο στη Βόρεια Χίο και όχι και στη Νότια;
-Ναι. Τα χερίσια μακαρόνια και τον φιδέ, μόνο στα βορειόχωρα έφτιαχναν οι νοικοκυρές και είχαν τα χερίσια τόση φήμη που σήμερα στη Βέσσα εργαστήρι παράγει προς πώληση χερίσια βέβαια όχι … με το χέρι αλλά μηχανής.
Χαμηλών τόνων άτομο η κα. Ευαγγελία Παπαζή, με ευγένεια ψυχής και καλλιέργεια εξαιρετική, έντονη προσωπικότητα και περήφανη Χιώτισσα … περηφάνια αποκλειστικά για την γενέθλια γη, αυταπόδεικτη στα τρία βιβλία της εργογραφίας της.
- Καρδάμυλα Περιήγηση-Λαογραφία
- Ανέβα μήλο-Κατέβα ρόδι/216 παραδοσιακά παιχνίδια
- Ανθρώπων Έργα/296 παραδοσιακά επαγγέλματα και ασχολίες, Εκδόσεις: Άλφα πι-Χίος.
