Γράφει η Τασσώ Γαΐλα
Τυπικό μεσογειακό φυλλοβόλο δέντρο η Αμυγδαλιά (Prumus amygdalus) ιθαγενές της Ασίας και της Βορείου Αφρικής καλλιεργείται στη χώρα μας από αρχαιοτάτους χρόνους και όπως φαίνεται από τους Έλληνες και τους Ρωμαίους διαδόθηκε και σε άλλες μεσογειακές χώρες, ενώ πλέον σήμερα καλλιεργείται σε όλες τις παραμεσόγειες χώρες, στη Νότια Ευρώπη και στις ΗΠΑ.
Στη χώρα μας σε συστηματικές καλλιέργειες συναντάμε την αμυγδαλιά κυρίως στη Θεσσαλία και την Μακεδονία διάσπαρτη ανάμεσα σε άλλα δέντρα ή σε συστηματικούς αμυγδαλεώνες.Αμυγδαλιά, εντυπωσιακή όταν είναι ανθισμένη, ένα από τα ομορφότερα δέντρα της χλωρίδας μας σπάνιας ομορφιάς και γνωστή από την αρχαιότητα με αυτό το ένα και μοναδικό της όνομα. Δεν έχει άλλα ονόματα.
Που οφείλει η αμυγδαλιά την ομορφιά της;
Προφανώς στον πανάρχαιο μύθο περί της δημιουργίας της. Όπως αναφέρει η λαϊκή μας παράδοση ο βασιλιάς της Θράκης Σίθωνας αποφάσισε να παντρέψει την κόρη του Φυλλίδα με τον Δημοφώντα γιο του βασιλιά των Αθηνών Θησέα. Μετά την συμφωνία για το γάμο ο νεαρός Δημοφώντας έφυγε από το Θρακικό βασίλειο για ταξίδι στην Αθήνα λέγοντας στην βασιλοπούλα ότι γρήγορα θα επιστρέψει για το γάμο. Ο καιρός περνούσε, πέρασε ένας χειμώνας, άλλος ένας, μα ο Δημοφώντας δεν επέστρεψε. Η ερωτευμένη Φυλλίδα απελπισμένη γύριζε θλιμμένη μέσα στο παλάτι αλλά και στο δάσος που περιέβαλε το παλάτι του πατέρα της πάντα κλαμένη και περίμενε, περίμενε, ώσπου η απελπισία την οδήγησε στο … θάνατο.
Είναι χειμώνας, η γη της Θράκης έχει καλυφθεί από χιόνι, τσουχτερό το κρύο μα η Φυλλίδα δεν λογαριάζει τίποτα. Ανοίγει κρυφά την πύλη του παλατιού διασχίζει το δάσος και φτάνει με κόπο από τα πυκνά χιόνια στο ύψωμα από όπου μπορεί να δει το πέρασμα που διασχίζουν οι διαβάτες για να φτάσουν στο παλάτι. Κοιτάζει, ώρες στέκεται μόνη μεσ’ το χιονιά και κοιτά στο μονοπάτι μήπως και φανεί ο αγαπημένος της Δημοφώντας …
– Μα πόσο μακριά είναι η Αθήνα από την Θράκη; Με ξέχασες αγαπημένε μου Δημοφώντα, δεν θα γυρίσεις να παντρευτούμε, μάταια σε περιμένω …
Απελπισμένη η βασιλοπούλα και πιστεύοντας ότι έχασε για πάντα το βασιλόπουλο από την Αθήνα, θέτει τέρμα στη ζωή της εκεί στο απόκρημνο ύψωμα όπου και κρεμάστηκε σ’ ένα δέντρο. Το δέντρο αυτό κράτησε την ψυχή της δύστυχης κοπέλας κι από τότε δεν ξαναέβγαλε φύλλα ούτε άνθισε πια.
Περνάει λίγος καιρός και συμβαίνει το ανέλπιστο. Επιστρέφει ο Δημοφώντας! Είναι Ιανουάριος, καρδιά του χειμώνα στην ορεινή Θράκη τα πάντα σκεπασμένα με λευκό πέπλο χιονιού, ο ερωτευμένος όμως Δημοφώντας αψηφά το κρύο και απελπισμένος αναζητά την Φυλλίδα στα δάση.
Κάποτε, ένας γέρο-χωρικός τον λυπάται και του αποκαλύπτει την αλήθεια, τον συνοδεύει κιόλας και του δείχνει το δέντρο που κρεμάστηκε η Φυλλίδα. Ο Δημοφώντας αγκαλιάζει το ξερό δέντρο κλαίγοντας κι αυτό αρχίζει αμέσως να βγάζει φύλλα και άνθη. Η ψυχή (πνευματική υπόσταση) της βασιλοπούλας ένιωσε χαρά με την επιστροφή του Δημοφώντα αλλά δεν μπόρεσε ποτέ να ξαναπάρει την ανθρώπινη μορφή της.
Η Φυλλίδα έμεινε δέντρο και κάθε χρόνο τον μήνα Ιανουάριο στολίζεται με κάτασπρα λουλούδια.
Ανθοφορία μικρή της αμυγδαλιάς, εντυπωσιακή και διάρκειας 2-10 ημερών που την καθιστά ένα από τα ωραιότερα δέντρα την εποχή της ανθοφορίας της, ανθοφορία που προηγείται και μετά η αμυγδαλιά βγάζει τα φύλλα της.
Χαρακτηριστικό ιδιαίτερο αυτό της αμυγδαλιάς καθώς και το ότι τα άνθη της προτού ανοίξουν έχουν ελαφρώς ρόδινο χρώμα (το χαμόγελο της Φυλλίδας) και κατόπιν το εντυπωσιακό λευκό (ο αγνός έρωτάς της).
Άνθη λευκά, πέταλα εύοσμα η αμυγδαλιά για τους αρχαίους Έλληνες ήταν σύμβολο γονιμότητος και για τους Μουσουλμάνους το σημάδι της ουράνιας ελπίδας.
«Το αμύγδαλο είναι ο πολύτιμος βοηθός της Ιατρικής» έλεγε ο Ιπποκράτης ο οποίος ανέφερε επίσης πως το αμύγδαλο (ο καρπός της αμυγδαλιάς), βοηθά τον οργανισμό γιατί περιέχει στοιχεία τα οποία δίνουν ενέργεια και δύναμη.
Από τα πανάρχαια, λοιπόν, χρόνια οι γιατροί είχαν αντιληφθεί ότι τα συστατικά της αμυγδαλιάς περιέχουν φαρμακευτικές ιδιότητες και πράγματι τα αμύγδαλα είναι πλούσια σε πρωτεΐνη και ασβέστιο, αμυγδαλέλαιο, Εμουλσίνη, Μαγνήσιο, Βιταμίνη Ε, Φώσφορος, Σίδηρος κ.λπ. μερικές από τις δραστικές ουσίες τους αιτία της μεγάλης διατροφικής αξίας του αμύγδαλου και της ευρείας χρήσης του στην ζαχαροπλαστική και την κοσμετολογία.
Αξίζει να σημειωθεί πως τις θεραπευτικές ιδιότητες του αμυγδαλέλαιου είχε επισημάνει ο Διοσκουρίδης τόσο για εσωτερική χρήση (ηρεμεί τον οργανισμό), όσο και για εξωτερική (κρατάει το σώμα νεανικό).
Γλυκά και πικρά τα αμύγδαλα, για τα πικραμύγδαλα από τα οποία γνώριζαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι ότι παράγεται το υδροκυάνιο, ο Διοσκουρίδης αναφέρει ότι με αυτά δηλητηρίαζαν τις αλεπούδες.
Στα γλυκά αμύγδαλα και πάλι και, στην Σουμάδα. Πλούσια σε βιταμίνη Ε τα αμύγδαλα και η Σουμάδα (σιρόπι αμυγδάλων) βοηθά πολύ τους καρδιοπαθείς, συγχρόνως είναι ένα δροσιστικό, γευστικό ρόφημα.
Απλή συνταγή παρασκευής σουμάδας
Πολτοποίηση ξεφλουδισμένων αμυγδάλων μαζί με λίγο νερό. Όταν γίνει μια μάζα την περνάμε από τουλπάνι. προσθέτουμε λίγο νερό και λίγη ζάχαρη και η σουμάδα είναι έτοιμη. Η αμυγδαλιά είναι δέντρο ανθεκτικό, μεγαλώνει γρήγορα, δίνει τα πρώτα αμύγδαλα στο 3ο ή 4ο έτος με κανονική καρποφορία στο 8ο έτος και η ηλικία της φτάνει τα 50-70 χρόνια.
Τα αμύγδαλα αρχίζουν να σχηματίζονται ένα μήνα μετά την άνθιση και ο κατάλληλος χρόνος για την συγκομιδή τους είναι όταν έχει σχισθεί πλήρως το εξωκάρπιο που τα περιβάλλει.
Εποχή συγκομιδής από τέλη Αυγούστου έως αρχές Σεπτεμβρίου ανάλογα με την ποικιλία. Στην αμυγδαλιά παρουσιάζεται το φαινόμενο (όπως και η ελιά) μια χρονιά με μεγάλη παραγωγή να ακολουθείται από χρονιά με μηδενική. Το αποφεύγουμε κλαδεύοντας κάθε χρόνο ελαφρά. Μια αμυγδαλιά αποδίδει 5-10 κιλά καρπό.
Οι συμβουλές της γεωπόνου κ. Νιζάμη για τους ερασιτέχνες καλλιεργητές αμυγδαλιάς.
– Επιλογή δέντρου 2-3 ετών σε γλάστρα, ύψους 1,5-2 μ. από φυτώριο. Η μεταφύτευση γίνεται αρχές του χειμώνα πριν την άνθιση του δέντρου. Αντί για δενδρύλλιο μπορούμε να φυτέψουμε στο έδαφος τρία αμύγδαλα (σπέρματα).
– Ελαφρύ κλάδεμα κάθε Δεκέμβρη για την αφαίρεση των ξερών κ.λπ. κλαδιών.
– Για καλή ανθοφορία και καρποφορία το έδαφος πρέπει να είναι μέσης σύστασης, γόνιμο έδαφος που να στραγγίζει καλά για να μην σαπίζει.
Βοηθήματα:
- Κώστα Μπαζαίου: «100 Βότανα – 2000 Θεραπείες», Εκδ. Μπαζαίος.
- Μαρία Νιζάμη, Γεωπόνος Κ.Ε.Π.Π.Υ.Ε.Λ. Χίου, Msc Περιβάλλοντος.
- Γιώργος Κλήμης – Μυρσίνη Λαμπράκη: «Βότανα και φάρμακα στην αρχαία Ελλάδα».
