Γράφει η Τασσώ Γαΐλα για την σειρά Ελλάδα-Περιβάλλον
Όνος η αρχαιοελληνική ονομασία του γαιδάρου κοινώς γαϊδουριού, το συμπαθέστατο τετράποδο που τείνει προς εξαφάνιση.
Από τα πανάρχαια χρόνια το καημένο το γαϊδουράκι θεωρήθηκε σύμβολο της μωρίας όμως το επαινούσαν για την αφοσίωσή του, την υπομονή του, την λιτότητα και την ταπεινότητά του.
Αναφορές για τον γάιδαρο γίνεται σε παραδόσεις, μύθους (γνωστός ο μύθος του Αισώπου «Όνος»), σε λογοτεχνικά έργα όπως «Ο Γάιδαρος του Βικτόρ Ουγκό και σε πλήθος παροιμιών. Ενδεικτικά, μία της Αρκαδίας παροιμία: «Η κατάρα είναι γαϊδάρα που γυρίζει στον αφέντη της».
Ο γάιδαρος είναι θηλαστικό του γένους Equus όλες δε οι διάφορες εξημερωμένες φυλές, τις οποίες χρησιμοποιούν από την αρχαιότητα αφρικανικοί, ασιατικοί και ευρωπαϊκοί λαοί ως ζώα φορτίου, έλξης και ιππασίας, θεωρείται ότι προέρχονται από το άγριο είδος Equus asinus της Βόρειας Αφρικής (μήκος σώματος 2 μ., ύψος 1,25 μ., βάρος 250 κιλά). Ο τύπος αυτός του άγριου γάιδαρου εξημερώθηκε από τους Αιγύπτιους περί το 4.000 π.Χ. για να χρησιμοποιηθεί ως κατοικίδιο ζώο και όχι μόνο …
Μένουμε στην αρχαία Αίγυπτο όπου οι πρώτες αναφορές για το γάλα της γαϊδούρας και τις θεραπευτικές του ιδιότητες χρονολογούνται από το 5.000 (!) προ Χριστού και ας θυμηθούμε την Κλεοπάτρα που σύμφωνα με τις παραδόσεις μετακινούταν με μία αγέλη 100 γαϊδουριών για να κάνει το περίφημο καθημερινό της μπάνιο μέσα στο γάλα γαϊδούρας όταν απουσίαζε από το παλάτι της.
Τι ήξερε η Κλεοπάτρα; Προφανώς ότι και οι σύγχρονες εταιρείες καλλυντικών που χρησιμοποιούν το στο γάλα γαϊδούρας στην Παρασκευή προϊόντων κοσμετολογίας με θεαματικά αποτελέσματα στη θεραπεία δερματικών παθήσεων ως θεραπευτικά καλλυντικά.
Και στη χώρα μας επίσης από τους αρχαίους προγόνους μας γραπτά κείμενα μαρτυρούν τις ευεργετικές ιδιότητες του γάλακτος της γαϊδούρας που είναι πολλές και το οποίο χρησιμοποιούσαν για την θεραπεία πολλών ασθενειών. Το γάλα της γαϊδούρας θεωρείται το πλησιέστερο στην οργανοληπτική δομή με το μητρικό γάλα, είναι δε εμπλουτισμένο με πολλά αντισώματα και ενισχύει το ανοσοποιητικό, χρησιμοποιήθηκε για την θεραπεία του κοκίτη, συνίσταται για την θεραπεία της ανορεξίας, της αδυναμίας κ.λπ.
και, από τα καλλυντικά και ομοιοπαθητικά σκευάσματα με βάση το γάλα της γαϊδούρας, συνέχεια του αφιερώματος στο γαϊδούρι με το θαυμάσιο χρονογράφημα του κλασικού μας συγγραφέα Παύλου Νιρβάνα (1866-1937).
Ο Άνθρωπος και το Γαϊδούρι
Φιλοσοφικό δράμα, δράμα με θέσιν, επαίχθη κάποτε εις τον Πειραιά.Ένας άνθρωπος είπε, καθ’ εαυτόν:
– Αυτό το γαϊδούρι, αφού εσήκωσεν ως τώρα όλα τα βάρη του κόσμου, είναι καιρός να μου σηκώσει και το δικό μου βάρος, διότι ένας γέρος γάιδαρος, αντιστρόφως προς ένα γέρο άνθρωπον, που είναι περιζήτητος εις την Ελλάδα για κάθε υπούργημα, δεν είναι καλός για τίποτε. Το ζώον αυτό επομένως, που γονατίζει, και με δυό άδεια κοφίνια ακόμη, δεν έχει κανένα προορισμόν εις την ζωήν. Έτσι, βλέπετε, είναι η τάξις των πραγμάτων του κόσμου. καθένας με τον προορισμό του. Εμένα μ’ έκαμεν ο θεός να φορτώνω το γαϊδούρι μου, και το γαϊδούρι το έκαμε να φορτώνεται από μένα. Ο προορισμός του λοιπόν εις την ζωήν εξεπληρώθη. Δεν έχει κανένα δικαίωμα πλέον να τρώγει σανόν, που κοστίζει μιά δραχμή, ενόσω δεν ημπορεί να μου αποδώσει δύο. Ο λογαριασμός είναι καθαρός. Επομένως το άχρηστον γαϊδούρι πρέπει να φύγει από τον κόσμον αυτόν, όπου κάθε πλάσμα έχει έναν λόγον υπάρξεως. Το φυσικώτερον βέβαια θα ήτο να τα τινάξει. Αλλά ο θάνατος, τόσον απέναντι των ανθρώπων όσον και απέναντι των ζώων, έχει πείσματα και ιδιοτροπίας. Τι πρέπει να γίνει λοιπόν; Το ζώον αυτό, μολονότι φαίνεται σκυνθρωπόν και περίλυπον, μολονότι φιλοσοφεί, κατά τον τρόπον του Σοπενάουερ και του Λεοπάρδη, δεν θ’ αποφασίσει ποτέ ν’ αυτοκτονήσει από συναίσθησιν της ματαιότητάς του. Άρα πρέπει να του διευκολύνω εγώ την απαλλαγήν του από την ζωή, από τας θλιβεράς του σκέψεις και από τας τύψεις της συνειδήσεώς του.
Και στραφείς προς το γαϊδούρι του, του είπε:
– Έλα, γέρο γάιδαρε: Θα σου κάμω έναν εξοχικόν περίπατον μέχρι της ωραίας Κοκκινιάς. Μην ανησυχής! Είναι η πρώτη φορά που θα βγης ξεφόρτωτος απ’ τη μάνδρα. Όχι μόνον δεν σκέπτομαι να σε φορτώσω, αλλά σκέπτομαι ακριβώς να σε απαλλάξω οριστικώς από το μεγαλύτερον βάρος της ζωής, που είναι η ίδια ζωή, εις περιστάσεις καθώς η δική σου. Έλα λοιπόν! Παύσε να συλλογίζεσαι, να φιλοσοφείς και να γλύφεις τις πληγές σου. Πάμε!
Το γαϊδούρι, που έτρεφεν εξαιρετικήν υπόληψιν, εμπιστοσύνην και υποταγήν προς τον κύριόν του, συνεκινήθη από τον απλότατον τόνον με τον οποίον του ωμιλούσε, την φοράν αυτήν, ο αγριάνθρωπος, και, αφού επαρηγορήθη με την ιδέαν ότι και εις τα ανθρώπινα σπλάχνα υπάρχουν χορδαί οίκτου και συμπάθειας, εσήκωσε τα θολά, γεροντικά του μάτια, υγρά από τα δάκρυα και είπε:
– Πάμε!
Ο κύριος και ο δούλος εξεκίνησαν, ευχαριστημένοι και οι δύο, διά διαφορετικόν λόγον ο καθένας. Η ωραία φθινοπωρινή ημέρα ήτο καταλληλότατη δι’ εξοχικόν περίπατον. Το ζώον επέρασε με σχετικήν υπερηφάνειαν από τας βρωμεράς συνοικίας, που μίαν ζωήν ολόκληρον τας επερνούσε φορτωμένον, υβριζόμενον και προπηλακιζόμενον. Τώρα ήτο ελεύθερον, χωρίς βάρη και χωρίς κεντήαμτα εις τα πισινά του. Ο ήλιος του εφαίνετο λαμπρότερος, η ατμόσφαιρα διαυγεστέρα κι ελαφροτέρα, ο κόσμος όλος ένας παράδεισος. Ένα ρεύμα νεότητος επέρασεν ως αστραπή τα γεροντικά του μέλη. Ύψωσε την κεφαλήν του προς τον ουρανόν, ωσφράνθη τον αέρα μ’ ένα σπασμωδικόν κίνημα της μουσούδας του και εχαιρέτισε την ζωή και τον έρωτα μ’ ένα ογκηθμόν, γεμάτον υψηλήν περιπάθειαν. Ήθελε να ζήση τώρα, να ζήση διά τον έρωτα και την ελευθερίαν, να ρουφήξη την ζωήν από τους πόρους του όλους. Μήπως ο Γκαίτε δεν ερωτεύθη ογδοηκοντούτης; Η ωραιότης είναι αιωνία και η καρδιά δεν γηράσκει ποτέ.
Εις τον ίδιον καιρόν ο άνθρωπος εσκέπτετο:
«Το καλλίτερο είναι να τον ρίξω σ’ ένα ξεροπήγαδο. Σ’ αυτό το μέρος εδώ είχα ιδή κάποιο, αλλά τώρα δεν το βλέπω πλέον. Και όμως θα του έδινα μιαν βασιλική τροφήν. Ας ψάξωμεν ακόμα. Το ξεροπήγαδο πρέπει να βρεθή».
Επιτέλους ο Καιάδας ευρέθη. Ο άνθρωπος έσυρε το ζώον του προς το χείλος της αβύσσου και, χωρίς να το πρειδοποιήση, με κανένα είδος αποχαιρετισμού ή επικηδείου, το έσπρωξε προς το χάος. Έξαφνα όμως, ως να είχεν επέμβη από μηχανής το ένστικτον, τα δύο πισινά πόδια του ζώου εκινήθησαν αποτόμως, το ξεροπήγαδο εδέχθη τον άνθρωπον και ο κάμπος το ζώον.
Ο Νους είχεν ειπή:
– Είσαι ένας ψωραλέος, άχρηστος γάιδαρος και επειδή μου τρως χαράμι το σανό, σε ρίχνω στο ξεροπήγαδο.
Το Ένστιχτον είπεν:
– Η ζωή είναι πάντα ωραία και κάθε ηλικία έχει τας τέρψεις της. Πέσε του λόγου σου μέσα στο ξεροπήγαδο, να πέσω εγώ απάνω στο χορτάρι.
Και δικαιοσύνη εγένετο. Η κριτική τώρα ζητεί την θέσιν του δράματος.
Παύλος Νιρβάνας
Το Ελληνικό, λοιπόν γαϊδούρι με τη χαρακτηριστική φωνή (κοινώς γκάρισμα) κατά μέσο όρο έχει ύψος 90-125 εκ. και βάρος 180-225 κιλά είναι δε πολύ ανθεκτικό ζώο στη βαριά εργασία. Οι διαφορές του από τον συγγενή του το άλογο; Ο γάιδαρος έχει βάδισμα πολύ πιο ανθεκτικό από αυτό του αλόγου γι αυτό και είναι πιο ασφαλής για ορεινές, απότομες διαδρομές. Επίσης, είναι μακροβιότερο ζώο από το άλογο με μέσο όρο ζωής 25 έως 50 χρόνια. Εκτός από το άλογο συγγενής του γαϊδουριού είναι και το μουλάρι το οποίο προέρχεται από την διασταύρωση αρσενικού γαιδάρου με φοράδα.Πολλοί οι λόγοι περιθωριοποίησης του γαιδάρου, αστυφιλία, εκβιομηχάνιση κ.λπ. στη χώρα μας που σε λίγο θα βλέπουμε το γαϊδουράκι μόνο στις τουριστικές card – postal αν και η Ελληνική φυλή γαιδάρων είναι από τις γνωστότερες από κοινού με της Καταλονίας (Ισπανία) και του Πουασί (Γαλλία).
Αγρότης σε γαϊδουράκι, εικόνα του χτες, παρελθόν ή μήπως όχι; Η επιστροφή στην πρωτογενή παραγωγή ίσως επαναφέρει στο προσκήνιο και τον ταπεινό φίλο του αγρότη τον γάιδαρο, κοινώς γαϊδούρι.
Πηγές:
Δομή – Ζωολογία
«Π. Νιρβάνα – Άπαντα». Εκδ. Γ. Βαλέτα, 1964.
