Γράφει η Τασσώ Γαΐλα
Μόλις συμπληρώθηκαν 80 χρόνια από τη γέννηση και 20 από το θάνατο του διακεκριμένου πνευματικού ανθρώπου, του Χίου δασκάλου-παιδαγωγού, συγγραφέα-ποιητή-μεταφραστή και κριτικού Κώστα Χωρεάνθη (Χίος-Καλαμωτή 1936/Αθήνα 1996), και με αφορμή αυτό το γεγονός οι κληρονόμοι του προχώρησαν στην κυκλοφορία ποιητικής συλλογής με ανέκδοτα ποιήματά του. Λόγια σιωπής ο τίτλος της συλλογής, Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος Α. Ε., επιμέλεια έκδοσης Ελένη, Μάριον και Βερίνα Χωρεάνθη, η σύζυγος και οι κόρες του εκλιπόντος δημιουργού…
Madrigale
Είμαι μια χώρα αποκλεισμένη
Δίχως ορίζοντες νησί
Του Νώε η κιβωτός φερμένη
Στου πόνου την κορφή’ χρυσή
…
Φέρνει το περιστέρι ειρήνη’
Μα τη συντρίβει το σκληρό
Στήθος το σίδερο που κλείνει
Και του ματώνει το φτερό…
Κώστας Χωρεάνθης-Οχτώβρης ‘62
Παιδί Μικρασιατών προσφύγων ο Κώστας Χωρεάνθης γεννήθηκε στην Καλαμωτή Χίου το 1936. Φτώχεια μεγάλη που δεν τον σταματά από το ‘πάθος’ του, το διάβασμα. Ο νεαρός Κώστας μελετά ότι πέσει στα χέρια του, μελετά διαρκώς και με τη μεγάλη φιλομάθεια που τον διακρίνει θα καταφέρει τελικά και παρά τις αντιξοότητες να σπουδάσει, να γίνει δάσκαλος και να διδάξει ότι έμαθε και ότι μάθαινε, να διακριθεί στο χώρο της παιδαγωγικής και παράλληλα σε νεαρή ακόμα ηλικία να κάνει αισθητή την παρουσία του στο χώρο της λογοτεχνίας..
Η ΑΡΧΗ
Και μπήκα τώρα σ’ ένα κήπο,
Που σειούνται σκέψης φύλλα και λουλούδια
Στο πρωινό το χάδι και το βραδινό φιλί.
Κ’ είναι τα λουλούδια τα τραγούδια,
Κ’ είναι ο κήπος τα’ όμορφο βιβλίο,
Κ’ είναι το χώμα που φυτρώνει το μυαλό…(11-12-53)
Ο Κώστας Χωρεάνθης, δάσκαλος με αξιόλογη καριέρα στο χώρο της εκπαίδευσης, από τους πλέον διακεκριμένους παιδαγωγούς με καταγωγή τη Χίο, παράλληλα με τη διδασκαλία συνεχώς δημιουργούσε, έγραφε, μελετούσε…
Μόλις το 1966-50 χρόνια πρίν-, από τις εκδόσεις Καραβία τέθηκε σε κυκλοφορία η πρώτη του δουλειά, η ποιητική Συλλογή «Άσκηση». Έκτοτε στην αξιοπρόσεκτη εργογραφία του θα προστεθούν μελέτες, έρευνες, μεταφράσεις Ελλήνων και Γάλλων Συγγραφέων,Ιστορικές μονογραφίες, ποίηση, πεζά, παιδικά.
Το σημαντικό του έργο…
…Κι εγώ χωρίς κοντάρι κι άλογο παλεύω το άγνωστο
Που ζώνει το χτυπημένο σώμα,
Μουσκεμένο στα δάκρυα της απόγνωσης
Στο σχήμα του εφήμερου και του περαστικού…
(Από το ποίημα Του Κ. Χ., «Καθώς ο Αη-Γιώργης-1993).
…που ο πρόωρος θάνατος του χαρισματικού πνευματικού ανθρώπου του 20ου αιώνα .Κ. Χ., δεν θα το σταματήσει και αυτό γιατί είναι τακτικός ο εμπλουτισμός της εργογραφίας του με νέους τίτλους ακυκλοφόρητων έργων του και αυτό πάντα με τη φροντίδα και επμέλεια της συζύγου του Ελένης-κριτικός,συγγραφέας και των κορών του Μάριον και Βερίνας που με τη σειρά τους ακολουθούν τα βήματα των γονιών τους στο χώρο των γραμμάτων και μάλιστα; Με λαμπρό μέλλον.
-κ. Χωρεάνθη, σε παλιότερη συνέντευξή σας μου είχατε αναφέρει την μελλοντική έκδοση ποιημάτων του αειμνήστου συζύγου σας, την έκδοση, που σήμερα έχω την τιμή να παρουσιάζω. Σας ευχαριστώ γι΄αυτό και θα ήθελα να μου πείτε αν έχετε προγραμματίσει και κυκλοφορία στο μέλλον κι’ άλλης δουλειάς του.
-Ακόμα μία ερώτηση.Έχετε ήδη προχωρήσει στην έκδοση αρκετών τίτλων του –μετά τον θάνατό του. Η πράξη σας αυτή σε τι αποσκοπεί;
-Ασφαλώς κ. Γαΐλα κατά διαστήματα και όταν μπορούμε θα δημοσιεύομε κάποια από τις έτοιμες –από τον ίδιο- ανέκδοτες εργασίες για να δημοσιοποιηθεί. Υπάρχουν ανέκδοτες ποιητικές συλλογές, ένας τόμος με δοκίμια που έχουν δημοσιευθεί σε περιοδικά, ένας τόμος με κριτικές βιβλίων που είχαν δημοσιευθεί σε εφημερίδες και περιοδικά, δοκίμια αδημοσίευτα, ένα ιστορικό μυθιστόρημα που αναφέρεται στους διωγμούς των πρώτων Χριστιανών διαχρονικά, και η μετάφραση της Οδύσσειας του Ομήρου την οποία αντιγράφω τώρα σε ψηφιακή μορφή.
Η ΕΥΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΧΑΜΟΓΕΛΟΥ
(Στα παιδιά μου: τη Μαρία και τη Βερίνα)
ΟΙ καρδούλες χτυπάνε στις ώρες των πουλιών
Και τα χαμόγελα περιχρυσώνουν
Τον ήλιο της αγάπης,
Θα’ θελα να πω για την αγάπη των ανθρώπων,
Αλλά με εμποδίζει ο πόνος των σωμάτων.
Κι αφού η ζωή είναι τόσο λίγη
Προς τι να προσπαθεί κανείς
Να πολεμήσει το κακό;
Φυτρώνει σαν σκληρό γρασίδι γύρω
Τριγύρω
Στων σωμάτων την πηγή.
Όμως η ευλογία του χαμόγελου
Γλυκαίνει την ανέκφραστη οδύνη
Και μεγαλώνει σαν φεγγάρι την υπομονή.
Απευθύνω κοινό ερώτημα και στις δύο κόρες του Κ. Χ., πολλά υποσχόμενες και οι δύο γυναικείες λογοτεχνικές παρουσίες.
-Η προσωπική σας άποψη για το πνευματικό έργο του πατέρα σας στο σύνολο; Και, εσείς που γράφετε και η ίδια κριτικές βιβλίων, σε μία μόνο παράγραφο μας δίνετε την κριτική σας άποψη για το «Λόγια σιωπής»;
Μάριον Χωρεάνθη:-Ο πατέρας μου κ. Γαΐλα κατείχε άριστα την Ελληνική γλώσσα, αρχαία και νέα., και είχε ασχοληθεί με όλα σχεδόν τα είδη του λόγου. Κυρίως όμως ήταν δοκιμιογράφος και ποιητής.Το ποιητικό του ύφος πέρασε από πολλά στάδια, πειραματισμούς και τεχνοτροπίες, ώσπου να παγιωθεί σε μια εγκεφαλικότητα που καταλήγει να συμφιλιώσει, κατά κάποιο τρόπο, την ποίηση με τον δοκιμιακό λόγο. Τα ποιήματα που περιέχονται στο «Λόγια σιωπής» είναι όλα ανέκδοτα, τα περισσότερα από την νεανική του ηλικία, και μόνο στο τέλος συμπεριελάβαμε ορισμένα απ’ όσα έγραψε ή μας υπαγόρεψε στην διάρκεια της αρρώστειας του-μιας εποχής ιδιαίτερα επώδυνης και για τον ίδιο και γιά μας(ωστόσο, όπως θα διαπιστώσατε, δεν είχε επιρεαστεί καθόλου η διαύγεια της δημιουργικής του σκέψης). Τα ποιήματα στο «Λόγια σιωπής» ακολουθούν χρονολογική σειρά και νομίζω ότι δίνουν μία επαρκώς αντιπροσωπευτική εικόνα του συνόλου της ποίησής του, καθώς αναγνωρίσιμα στοιχεία τους επανέκαμψαν και εξελιχθησαν ικανοποιητικά στο μετέπειτα έργο του.
-Έργο του πατέρα σας κ. Μάριον που αγαπάτε περισσότερο;
-κ. Γαΐλα δεν ξέρω αν θα μπορούσα να επιλέξω μία από τις ποιητικές του συλλογές-θα έλεγα ίσως την «Βερενίκη των Ψιμυθιών», που ο ίδιος την χαρακτήριζε συνθετικό ΄εργο, και η οποία έχει όντως τη δομή μουσικής συμφωνίας ή ορατόριου. Είχε ήδη γράψει το κείμενο τριών λαϊκών ορατορίων: «Κοσμάς ο Αιτωλός», που μελοποιήθηκε από τον επίσης πρόωρα χαμένο συνθέτη Βυζαντινής Μουσικής Σωκράτη Βενάρδο και παρουσιάσθηκε σε πολλές πόλλεις της Ελλάδας. «Σαλώμη-Ο Ιωάννης της Ερήμου», το οποίο επίσης προοριζόταν για μελοποίηση από τον Βενάρδο, αλλά αυτή η συνεργασία δεν ολοκληρώθηκε ποτέ και «Βυζαντινή Πατρίδα»(σε 15σύλλαβο στίχο), επίσης παραγγελία του Βενάρδου(όμως ο Β. πέθανε αιφνίδια, πρίν προλάβει κάν να ασχοληθεί με το έργο αυτό, και το κείμενο του πατέρα μου έμεινε ανέκδοτο).
Θεωρώ τη «Βερενίκη» εξαιρετικά επίκαιρο έργο, διότι από μέσα περνά όλη η ιστορία και οι ταλαιπορίες της χώρας μας, από τις αρχές της ύπαρξης της ως τη σημερινή εποχή. Η «Βερενίκη των Ψιμυθιών» είναι η Ελλάδα με τις αιώνιες, τραγικά ειρωνικές αντιφάσεις της, όπως τις βλέπει ένας βαθιά σκεπτόμενος και προβληματισμένος άνθρωπος μέσα από την προοπτική του χρόνου και της ιστορίας. Αν και εκδόθηκε πρί 20 ακριβώς χρόνια(ενώ προφανώς είχε αρχίσει να γράφεται από ακόμα νωρίτερα), το βιβλίο αυτό σε κάποια σημεία είναι ανατριχιαστικά προφητικό.
Αν μπορώ να αναφέρω ακόμα ένα έργο του πατέρα μου, θα έλεγα το «Δέντρο της Γής», τη μοναδική ποιητική συλλογή γιά παιδιά πού έγραψε και κυκλοφόρησε γιά πρώτη φορά από τις εκδόσεις Καμπανά το 1985, με υπέροχη εικονογράφιση της Διατσέντα Παρίση(επανεκδόθηκε από τους Σύγχρονους Ορίζοντες το 2000 με την ίδια εικονογράφιση). Αν και απευθύνεται σε παιδιά, διαβάζεται ανετότατα και από μεγάλους. Το βιβλίο αυτό μου είναι ιδιαίτερα αγαπητό λόγω του έμμετρου και ομοιοκατάληκτου στίχου, στον οποίο έχω αδυναμία’ αν και μου είναι εξίσου προσφιλής η ελευθερόστιχη ποίηση.
Βερίνα Χωρεάνθη:Μου είναι δύσκολο να επιλέξω ένα έργο του πατέρα μου, όπως μου ζητήσατε κ. Γαΐλα, γιατί το κάθε ένα είναι ξεχωριστό και το σύνολό τους καλύπτει ένα πολύ μεγάλο φάσμα δημιουργίας. Θεωρώ ότι ένας καλλιτέχνης, ένας δημιουργός, οφείλει, στο βαθμό που του επιτρέπουν τα βιώματα, οι γνώσεις και η γνωστική του εποπτεία, να πειραματίζεται με διάφορα είδη, ακόμα κι’ αν είναι αντίθετα μεταξύ τους. Η ίδια η τέχνη άλλωστε είναι εξαιρετικά πολυδιάστατη κι έχει τόσες πολλές εκφάνσεις πού είναι δύσκολο να μπεί σε καλούπια. Η μικρή μου ηλικία όταν ο πατέρας μου ήταν στην δημιουργική του ακμή δεν μου άφηνε πολλά περιθώρια να αντιληφθώ τον τρόπο με τον οποίο έμπαινε κάθε φορά στην διαδικασία να εκφραστεί μέσα από τον γραπτό λόγο’ είτε επρόκειτο γιά ποίηση, γιά πεζό κείμενο, γιά δοκίμιο ή για ορατόριο. Ωστόσο κοιτώντας πίσω, με τη γνώση και την εμπειρία που αποκόμισα προσωπικά μέσα από σπουδές, έρευνα και μελέτη, μπορώ να πώ ότι έκανε ακριβώς αυτό: πειραματιζόταν συνεχώς , ίσως όχι τόσο συνειδητά όσο με μια πρωτογένεια που ήταν κι αυτή που έδινε κάθε φορά στα έργα του την ειλικρίνεια και την αυθεντικότητα της αληθινής καλλιτεχνικής δημιουργίας. Η ποίησή του δεν είναι εύκολη-κάποιες φορές τα νοήματα είναι περίπλοκα και κρυπτικά, παρ’ όλα αυτά είναι, με έναν δικό της τρόπο, άμεση και λυρική. Κατά τη γνώμη μου, τα δοκίμιά του-κριτικές και μελέτες-αξίζουν ιδιαίτερης προσοχής καθώς είναι άρτια δομημένα και στοιχειοθετημένα.
-Γιά το «Λόγια σιωπής» κ. Βερίνα, το κριτικό σχόλιό σας;
-Το «Λόγια σιωπής», κ. Γαΐλα, είναι μια επιλογή από ανέκδοτα ποιήματα του, ξεκινώντας από τα πρώτα χρόνια και φθάνοντας μέχρι τα τελευταία, της ασθένειά του. Είναι μια σειρά από ποιήματα σε ελεύθερο και μετρημένο στίχο, με θεματολογία που έχει να κάνει τόσο με προσωπικά βιώματα και συναισθήματα όσο και με γενικούς προβληματισμούς. Τα ποιήματα συνοδεύουν σχέδια του ιδίου, με συγκεκριμένο θέμα ή διακοσμητικά, που βρέθηκαν στα τετράδια και τα χαρτιά του. Αυτό το βιβλίο είναι ένα αφιέρωμα στην μνήμη του, καθώς κλείνει έναν κύκλο, χρονικό και δημιουργικό, καλύπτοντας από τη μια την συνολική του πορεία στην ποίηση και τη διανόηση και από την άλλη, τη χρονική εκείνη περίοδο κατά την οποία, λόγω συνθηκών, δεν ήταν σε θέση να δραστηριοποιηθεί άμεσα σ’ αυτούς τους χώρους.
…Δεν ξέρω
Μα θαρρώ πως βλέποντας τον κόσμο
Δε βλέπω παρά μονάχα πόνο
Συμφορά και δάκρυα…Κ. Χωρεάνθης 1992
…Λένε πως η σιωπή των διανοουμένων- στις μέρες μας, τώρα που η χώρα βρίσκετε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης-, δείχνει αδιαφορία ή και συνενοχή… Δουλειά των πνευματικών ανθρώπων είναι η καθοδήγηση του λαού μέσα από το έργο τους. Και,επειδή, η σιωπή δεν αρμόζει στον λόγιο Κ. Χ., η έκδοση από την σύζυγο και τις κόρες του του Λόγια σιωπής έρχεται να προσθέσει ακόμα έναν κρίκο στη αλυσίδα της προσφοράς του στα Γράμματα, τον πολιτισμό…
Κώστα Χωρεάνθη: Λόγια σιωπής/ποίηση/Εκδ. Ζαχαρόπουλος Α. Ε./Αθήνα 2016.
Σημείωση: Όλα τα ποιήματα και οι σκόρπιοι στίχοι του άρθρου προέρχονται από την παρουσιαζόμενη συλλογή του Κ. Χ., Λόγια σιωπής.
Φωτογραφίες Ελένης Χωρεάνθη και των κορών της Μάριον και Βερίνας από το αρχείο οικογένειας Χωρεάνθη.
Ευχαριστώ τις κυρίες Ελένη, Μάριον και Βερίνα Χωρεάνθη για την προσφορά του βιβλίου και την άδειά τους για την συγγραφή του άρθρου.
