Το δημοψήφισμα του 1924 έγινε στις 13 Απριλίου από την Δ΄ Συντακτική Εθνοσυνέλευση που είχε συγκροτηθεί στις 2 Ιανουαρίου 1924. Η Μοναρχία καταργήθηκε στις 25 Μαρτίου 1924 και στις 29 Μαρτίου του ίδιου έτους προκηρύχθηκε δημοψήφισμα (ΦΕΚ Α΄ 70) για την επικύρωση της απόφασης της Συντακτικής εθνοσυνέλευσης.
Στις 25 Μαρτίου 1924 η Δ΄ Συντακτική Εθνοσυνέλευση εξέδωσε το ακόλουθο ψήφισμα:
Περί εκπτώσεως της Δυναστείας και ανακηρύξεως της Δημοκρατίας
- Κηρύττει οριστικώς έκπτωτον την δυναστείαν των Γλυξβούργων, στερεί όλα τα μέλη αυτής από παντός δικαιώματος επί του Θρόνου και της Ελληνικής ιθαγενείας και απαγορεύει εις αυτά την εν Ελλάδι διαμονήν.
- Αποφασίζει να συνταχθεί η Ελλάς εις δημοκρατίαν κοινοβουλευτικής μορφής, υπό τον όρο εγκρίσεως της αποφάσεως αυτής διά δημοψηφίσματος, ούτινος αι λεπτομέρειαι, περιλαμβάνουσαι τον χρόνον, τον τρόπον της ενεργείας και τας εγγυήσεις της αμερολήπτου διεξαγωγής του, θέλουν κανονισθή διά Διατάγματος.
- Επιτρέπει την αναγκαστικήν απαλλοτρίωσιν των κτημάτων των ανηκόντων εις τα μέλη της εκπτώτου Δυναστείας. Κτήματα περιελθόντα εις μέλη της εκπτώτου Δυναστείας εκ δωρεάς του Δημοσίου, δήμων, κοινοτήτων ή νομικών προσώπων ή αποκτηθέντα ή κατασκευασθέντα δι’ εθνικών εράνων, περιέρχονται αυτοδικαίως, άνευ ουδεμίας αποζημιώσεως, εις το Δημόσιον ή τους οικείους δήμους, κοινότητας ή νομικά πρόσωπα.
- Ο Ναύαρχος Κουντουριώτης θέλει εξακολουθήσει να εκτελή ως μέχρι τούδε, καθήκοντα ρυθμιστού του πολιτεύματος μέχρι συντάξεως του δημοκρατικού Χάρτου της Ελλάδος.
Στις 13 Απριλίου 1924 η λαϊκή ψήφος επικύρωσε την παραπάνω απόφαση της Δ΄ Συντακτικής Συνέλευσης. Μία μερίδα των βασιλοφρόνων, με επικεφαλής τον Π. Τσαλδάρη, αρνήθηκε την εγκυρότητα του αποτελέσματος και δεν αναγνώρισε το νέο πολίτευμα, γιατί, όπως ισχυριζόταν, είχαν γίνει νοθείες. Το αναγνώρισε, όμως, ο Ιωάννης Μεταξάς και δήλωσε ότι θα πολιτευθεί μέσα στα πλαίσια του νέου πολιτεύματος με το κόμμα του, των Ελευθεροφρόνων, γεγονός που επέτεινε τη διάσπαση της φιλομοναρχικής μερίδας.
Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος το δέχτηκε και ο Ελευθέριος Βενιζέλος από το εξωτερικό. Ο Βενιζέλος είχε αναλάβει πρωθυπουργός για ένα μικρό διάστημα στις αρχές του 1924 (11 Ιανουαρίου 1924 – 6 Φεβρουαρίου 1924), δεν μπόρεσε, όμως, να συγκρατήσει το ρεύμα υπέρ της αλλαγής του πολιτεύματος και εγκατέλειψε τη χώρα.Γενικά, ο λαός είχε κουραστεί από τη χρόνια πολιτική ανωμαλία και ήταν διατεθειμένος να δοκιμάσει το νέο πολίτευμα, με την ευχή ότι θα εξασφάλιζε πολιτική σταθερότητα.
Τα αποτελέσματα
| ΕΡΩΤΗΜΑ | ΨΗΦΟΙ | ΠΟΣΟΣΤΟ |
| ΠΡΟΕΔΡΕΥΟΜΕΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ | 758.742 | 69,99% |
| ΒΑΣΙΛΕΥΟΜΕΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ | 325.322 | 30,01% |
| ΕΓΚΥΡΑ | 1.084.064 | 100,0% |
| ΑΚΥΡΟ | 0 | 0,0% |
| ΣΥΝΟΛΟ | 1.084.064 | 100,0% |
Το εκλογικό σώμα
Δικαίωμα ψήφου είχαν οι ντόπιοι, οι πρόσφυγες, οι μειονότητες και οι στρατιώτες. Οι πρόσφυγες υπόλογίζονταν σε 150.000, οι μουσουλμάνοι σε 50.000 και ο στρατός σε 100-140.000. Οι πρόσφυγες και ο στρατός θα ψήφιζαν υπέρ της Δημοκρατίας ενώ οι αποχωρήσαντες μουσουλμάνοι θεωρούνταν υποστηρικτές της βασιλείας. Έτσι πριν γίνει το Δημοψήφισμα η Δημοκρατία «βρισκόταν με ένα πλεονέκτημα 300-340.000 ψήφων».
Τα αποτελέσματα κατά περιοχές
Σε Αθήνα και Πειραιά καταβλήθηκε προσπάθεια από το στρατό και την κυβέρνηση να ενισχυθεί ακόμα πιο πολύ η διαφορά υπέρ της Δημοκρατίας. Ο Γάλλος πρέσβης στην Αθήνα αναφέρει πως πρόσφυγες στην Αθήνα τέθηκαν υπό περιορισμό για κάποιες ώρες και τους έδωσαν αποκλειστικά ψηφοδέλτια υπέρ της δημοκρατίας. Στη Λιβαδειά, Θήβα, Μέγαρα και στα χωριά της Αττικής ψήφισαν υπέρ της μοναρχίας. Η εκλογική συμπεριφορά εξηγείται από την κοινωνική δομή, το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και την ανεπαρκή καμπάνια των Δημοκρατικών.
Στη Μακεδονία και στη Θράκη η Δημοκρατία κέρδισε με διαφορά από τη Μοναρχία λόγω και των μέτρων αστυνόμευσης που έλαβαν οι τοπικές αρχές για την αποδυνάμωση της Βασιλικής προπαγάνδας ενώ στη Θεσσαλία στα πιο μεγάλα αστικά κέντρα-Λάρισα,Τρίκαλα,Βόλος πλειοψήφησε η Δημοκρατία, ενώ στα χωριά ψηφίστηκε η Μοναρχία. Γενικά όπου είχαν εγκατασταθεί πρόσφυγες-και ήταν κυρίως στα αστικά κέντρα-κι όχι στα χωριά, η Δημοκρατία ενισχύθηκε. Μια άλλη παράμετρος που καθόρισε την ψήφο του κόσμου ήταν και η αλλαγή του Ημερολογίου από Ιουλιανό σε Γρηγοριανό, από τους θεωρητικά Δημοκρατικούς στρατιωτικούς κατά το προηγούμενο έτος, βοήθησε τη μοναρχία να ενισχυθεί.
Παπάδες και κληρικοί γύριζαν τα χωριά διακηρύσσοντας ότι η Δημοκρατία άλλαζε τη θρησκεία. Έτσι σε κάποια χωριά όπως στην Καλαμπάκα χωρικοί με εικόνες στα χέρια ψήφισαν υπέρ της μοναρχίας..Στην Πελοπόννησο και λόγω του βασιλικού παρελθόντος της περιοχής αλλά και λόγω της έντονης προπαγάνδας που άσκησαν οι φιλοβασιλικοί οι περισσότεροι ψήφισαν υπέρ της Βασιλείας, διότι μεταξύ άλλων επικαλέστηκαν την αλλαγή ημερολογίου, όπου ήταν η εμμονή του κλήρου, το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο του λαού, και πως η Δημοκρατία θα έφερνε ανατίμηση του νομίσματος και οι τιμές της σταφίδας θα έπεφταν.
Την 1η Μαΐου ορκίστηκε πρώτος Πρόεδρος της Α’ Ελληνικής Δημοκρατίας ο Παύλος Κουντουριώτης. Η Ιταλία του Μπενίτο Μουσολίνι ήταν ή πρώτη ξένη δύναμη η οποία επιδοκίμασε το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος αλλά προσδοκούσε μέσω της πολιτειακής μεταβολής την ρήξη μεταξύ Ελλάδος και Γιουγκοσλαβίας και Μεγάλης Βρετανίας. Επίσης η ήττα των Συντηρητικών στη Μεγάλη Βρετανία και η νίκη του Καρτέλ ντε Γκως στη Γαλλία δημιουργούσε κλίμα ευνοϊκό υπέρ της δημοκρατίας στην Ελλάδα κάτι που εμπράκτως εκδηλωνόταν με την εντός σύντομου χρονικού διαστήματος έγκριση του προσφυγικού δανείου με την Ελλάδα.
Μερίδα των βασιλοφρόνων αμφισβήτησε το αποτέλεσμα και συσπειρώθηκε γύρω από τον Παναγή Τσαλδάρη. Ο Ιωάννης Μεταξάς δήλωσε πως αν και ακόμα ήταν νοθευμένα τα ψηφοδέλτια του Ναι δεν νοθεύθηκαν τα Όχι. Όμως τα ψηφοδέλτια του Όχι ήταν αυτά που καταμετρήθηκαν και ήταν λίγα.
Μετά το Στρατιωτικό Κίνημα των Παπάγου, Ρέπα, Οικονόμου στις 10 Οκτωβρίου 1935 που οργανώθηκε από τον Γ. Κονδύλη, καταργήθηκε η Αβασίλευτη Δημοκρατία και επαναφέρθηκε προσωρινά σε ισχύ το Σύνταγμα του 1911 με ψήφισμα της Ε΄ Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης και ορίστηκε το Δημοψήφισμα της 3ης Νοεμβρίου 1935 όπου θα ενέκρινε ή όχι ο λαός την επαναφορά της Βασιλείας. Με το αμφιλεγόμενο, κατά ορισμένους, δημοψήφισμα που θα πούμε σε επόμενο άρθρο επέστρεψε στο θρόνο του ο Γεώργιος Β’, που είχε φύγει στη Ρουμανία το 1923 και στη συνέχεια στη Μεγάλη Βρετανία.
Δείτε στο Google sheet την εξέλιξη όλων των δημοψηφισμάτων 1920-2015
