Γράφει η Τασσώ Γαΐλα
Χίος, το μυροβόλο νησί με τα 60 περίπου χωριά κι εμείς πάμε σήμερα νότια Χίο και στον Καταρράκτη ένα παραθαλάσσιο μαστοχοχώρι.
Καλοκαίρι και τι πιο λογικό να προτιμήσουμε ένα χωριό με πολλές πολλές ψαροταβέρνες , υπέροχο λιμανάκι, ψαροχώρι από τα πιο όμορφα του νησιού.
Από την πόλη της Χίου ο Καταρράκτης απέχει μόλις 15 χιλιόμετρα, στα βόρεια του είναι η Καλιμασιά και νότια τα Νένητα και πιο κοντινός του οικισμός η Έξω Διδύμα.
Ψαροχώρι λοιπόν , κτισμένο σε μια πλαγιά, με τους κατοίκους του να ασχολούνται -ευτυχώς ακόμη-, με την γεωργία, τη μαστίχα και το ψάρεμα και το καλοκαίρι να παίρνει φωτιά η προκυμαία του με τα ωραία κέντρα από τους πολλούς ψαροφαγάδες επισκέπτες. Ψαρικά παντός είδους, χταπόδια, αχινοί, καβούρια ουζάκια κι ο Καταρράκτης τείνει να γίνει το must των ντόπιων και ξένων τουριστών.
Το χωριό με τους 500 περίπου κατοίκους είναι χωρισμένο στα δύο. Από τι; Από ένα χείμαρρο κι όχι… καταρράκτη όπως θα υπέθετε ο καθένας μας λόγω του ονόματος του χωριού. Πιθανόν στο παρελθόν να υπήρχε καταρράκτης με πηγή στις Διδύμες από όπου τώρα τρέχει νερό όταν… το θυμάται σε μορφή χείμαρρου…
Το γραφικό παραθαλάσσιο χωριό δεν είναι και τόσο παλιό εφόσον οικοδομήθηκε μόλις στις αρχές του 20ου αιώνα. Θα μου πείτε πως γίνεται αυτό; Να που συνέβη . Πως;
Ιστορία.
Ο Καταρράκτης ήταν ένα εσωτερικό χωριό των Γενουατών Ιουστινιάνι με κάστρο κλπ αλλά… αλλά ισοπεδώθηκε ολοκληρωτικά στον μεγάλο σεισμό της Χίου -τον χαλασμό όπως τον αποκαλούν οι ντόπιοι -το 1881.
Ο Παλιός Καταρράκτης ήταν χτισμένος σε χαμηλό ύψωμα 2 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από τον σημερινό Καταρράκτη. Στην κορυφή του υψώματος δέσποζε το κάστρο, το οποίο χτίστηκε το 1484 από τον Γενουάτη Αντόνιο Ιουστινιάνι (Rocca-Gustiniani).
Υπενθυμίζεται ότι από το 1347 μέχρι το 1566 (που ήρθαν οι Τούρκοι), η Χίος ανήκε στη Γενοβέζικη εμπορική εταιρεία Μαόνα. Η διαχείριση της εταιρείας είχε ανατεθεί σε διάφορες επιφανείς οικογένειες της Γένοβας (μεταξύ των οποίων και οι Rocca). Το κάστρο χαρακτηρίζεται ισχυρό και αξιόλογο από Γενοβέζους και άλλους περιηγητές της εποχής. Όπως προαναφέρθηκε, το 1881 το κάστρο και ο οικισμός καταστράφηκαν από σεισμό και δεν σώζεται σήμερα σχεδόν τίποτα. Οι υποσχέσεις για αναπαλαιώσεις, επισκευές κλπ μένουν στα χαρτιά και ότι έχει απομείνει από το ιστορικό παλιό Καταρράκτη γκρεμίζεται…
Ο εγκαταλελειμμένος πλέον μεσαιωνικός οικισμός έγινε ο Παλιός Καταρράκτης ο οποίος είχε διπλό περίβολο και τάφρο, πύργο ισχυρό και εκκλησιές στο εσωτερικό, αν και μάλλον μικρό σε έκταση, χωρητικότητας 200 ως 250 ανθρώπων και εννέα ναούς και εξωκκλήσια. Εξωτερικά του Κάστρου υπήρχαν άλλα 6 εξωκκλήσια.
Ο παλαιός οικισμός έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον ιστορικών για τα κατεστραμμένα μεσαιωνικά σπίτια του, βυζαντινές εκκλησίες του και τον Άγιο Ιωάννη Αργέντη, που είναι η πιο γνωστή από αυτές και ήταν βασιλική του 14ου αιώνα, το δε ξύλινο τέμπλο του θεωρείται καλλιτεχνικής αξίας.
Μετά την καταστροφή του 1822, όσοι επέζησαν και επέστρεψαν στην περιοχή ξανάχτισαν το χωριό στην παραλία και στην σημερινή θέση του όπου προϋπήρχε βυζαντινός οικισμός, ενώ ο Γ.Ζολώτας στο μνημειώδες έργο του <Ιστορία της Χίου> αναφέρει την ύπαρξη εδώ αρχαίου οικισμού.
Ξωκκλήσια πολλά και μάλιστα αξιόλογα, ανάμεσα τους κι η μικρή προσφάτως ανακαινισμένη από την ομογενή μας στις ΗΠΑ Ντίνα Διοματάρη οικογενειακή της εκκλησούλα της Παναγίας Θεοτόκου, η γραφική Αγία Ερμιόνη, ο Άγιος Γεώργιος και; και… η περίφημη Μονή Παναγία το Ρουχούνι που πανηγυρίζει το 15αύγουστο. Η Μονή είναι βυζαντινή σε κατάφυτη τοποθεσία με πολλά νερά.
Ο ενοριακός ναός (η «χωριοεκκλησιά») του Καταρράκτη τιμάται σήμερα στο όνομα του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου και είναι χτισμένη πάνω σε ομώνυμο βυζαντινό ναό που με τη σειρά του είχε χτιστεί πάνω σε αρχαίο ναό.
Πληροφοριακό υλικό: Γεωργίου Ι. Ζολώτα: Ιστορία της Χίου, τόμος Α («Ιστορική Τοπογραφία και Γενεαλογία»). Τύποις Π.Δ. Σακελλαρίου, Αθήναι 1921.& Κώστα Χωρεάνθη: Τουριστικός οδηγός της Χίου, έκδοση «Χίος-ημερολόγιο» υιών Ν. Χαβιάρα, s.d.
Οι φωτογραφίες του άρθρου από το διαδίκτυο και την ομάδα: Καταρράκτης-Χίος (Katarraktis-Chios).
