Γράφει η Τασσώ Γαΐλα για την σειρά Ελλάδα-Περιβάλλον
Έρχεται κάθε Μάρτη να φωλιάσει στη χώρα μας και αποδημεί κάθε φθινόπωρο για να διαχειμάσει στην τροπική και νότιο Αφρική. Ο φτερωτός πανέμορφος μετανάστης δεν είναι άλλος από το χελιδόνι της οικογένειας των χελιδονιδών με τα 85 περίπου είδη μικρόσωμων πουλιών εκ των οποίων στην Ευρώπη όπως και στην Ελλάδα φωλιάζουν 5 είδη.
Τα χελιδόνια του είδους Ηirundo rustica, που φωλιάζουν και στην Ελλάδα, αποδημούν κάθε φθινόπωρο για να διαχειμάσουν στην Αφρική
Απ’ αυτά το πιο κοινό είδος στην Ελλάδα είναι το Ηirundo rustica χελιδόνι-επισκέπτης του Μάρτη, ταξιδευτής-μετανάστης του φθινοπώρου για να ξανάρθει την επόμενη άνοιξη πανέμορφο με μαύρο φτέρωμα, λευκά κοιλιακά και μία κόκκινη κηλίδα στο λαιμό.
Το χελιδόνι αυτό έχει μήκος 20 εκ., μακριά ουρά και γεννά 2-3 φορές το χρόνο από 4 έως 5, αβγά τρέφεται δε με μικρά έντομα γι αυτό και είναι ωφέλιμο στον άνθρωπο.
Το χελιδόνι προάγγελος του καλοκαιριού υπήρξε πηγή έμπνευσης πολλών ποιητών με το αρχαιότερο ποίημα που έχουμε να είναι αυτό του Αθήναιου γύρω στο 200 μ.Χ. Απόσπασμα του:
Ήλθεν, ήλθεν χελιδών
καλάς ώρας άγουσα
και καλούς ενιαυτούς.
Πράγματι ξαφνιάζει η ομοιότητα του αρχαίου αυτού τραγουδιού με το θρακιώτικο τραγούδι που τραγουδούσαν τα παιδιά της Ανατ. Θράκης στη γιορτή Χελιδονίσματα, έθιμο παλαιότατο θρακικό κατά το οποίο τα παιδιά στις 1 του Μάρτη έψελναν από σπίτι σε σπίτι το ακόλουθο τραγούδι κρατώντας ομοίωμα ξύλινου χελιδονιού.
Απόσπασμα: Ήρθεν, ήρθε χελιδόνα
ήρθε κι άλλη μελιηδόνα
φέρε και μιά κουλουρίτσα …
Ο ποιητής Γεράσιμος Μαρκοράς (1822-1911) στις 2 πρώτες στροφές του ποιήματός του «Τα χελιδόνια» γράφει:
Αχ! το θεόρατο βουνό
γιατί δεν χαμηλώνει;
Χριστέ μου αν ήταν βολετό
να δώσω μιά να το διαβώ
σαν ένα χελιδόνι.
……
Ωραία της άνοιξης πουλιά
για πέρα μισεμένα,
δανείσετέ μου τα φτερά
και νέα λαλήματα γλυκά
θα μάθετε από μένα
Παναγία η Χελιδονού. Άραγε πόσοι να γνωρίζουν αυτή την προσωνυμία της Παναγίας; Ναι, υπάρχει η Παναγία Χελιδονού και είναι ένα μικρό εξωκκλήσι μέσα σε ρεματιά της κάτω Κηφισιάς. Σύμφωνα με την λαϊκή θρησκευτική παράδοση στα κεραμίδια της εκκλησίας μαζευόντουσαν πολλά χελιδόνια και αυτό συνέβαινε και την ημέρα που οι Τούρκοι (εποχή τουρκοκρατίας) παραβίαζαν την Πύλη για να αρπάξουν τις μοναχές
Τότε, λοιπόν, αυτές προσευχήθηκαν να μεταμορφωθούν σε χελιδόνια κι έτσι σώθηκαν. Πάντα κατά την παράδοση, από το γεγονός αυτό οι χριστιανοί έδωσαν στην εκκλησία την προσωνυμία «Χελιδονού».
Έρχεται αρχές φθινοπώρου στην Ελλάδα και μένει μέχρι το τέλος Μαρτίου το χελιδόνι του χειμώνα , η πανέμορφη Αλκυόνη θαλάσσιο αποδημητικό πτηνό κοινώς λεγόμενο ψαροπούλι.
Alcedo atthis η επιστημονική ονομασία της Αλκυόνης ή Αλκυόνας (αρχ. Αλκυών). Με μήκος 17 εκ., μεγάλο κεφάλι, μακρύ ράμφος και εντυπωσιακά υπέροχα χρώματα στο φτέρωμά της. Μπλε ελεκτρίκ στις φτερούγες και το κεφάλι, πορτοκαλοκόκκινα μάγουλα, λευκή βούλα στο λαιμό και γαλάζια πλάτη που σε συνδυασμό με το γρήγορο πέταγμά της συνθέτουν την εικόνα ενός θεϊκού πουλιού.
Και, σύμφωνα με τον μύθο που μας παρέδωσε ο Αριστοτέλης, είναι η Αλκυόνη πουλί δημιουργία Θεού, του θεού Δία! Κι αυτό γιατί η Αλκυόνη κόρη του θεού Αίολου με τον σύζυγό της Κήυκα βασιλιά της πόλης Τραχίδος στην Θεσσαλία εξόργισαν με πράξη τους τον Δία, ο οποίος για να τους τιμωρήσει βούλιαξε το καράβι του Κήυκα, ο οποίος πνίγηκε και η σύζυγός του Αλκυόνη απαρηγόρητη έκλαιγε στην παραλία μέρα και νύχτα.
Ο Δίας την λυπήθηκε και έδωσε τέλος στο μαρτύριό της μεταμορφώνοντάς την σε πουλί, την Αλκυόνη ενώ ταυτόχρονα διέταξε τον θεό της θάλασσας Ποσειδώνα να ηρεμεί τα νερά της θάλασσας μερικές ημέρες για να κλωσάει η Αλκυόνη τα αυγά της. Αυτά αναφέρει ο Αριστοτέλης στα «Μετεωρολογικά» του, μύθος ή πραγματικότητα;
Δεν είναι μύθος οι Αλκυονίδες μέρες (αλκυόνιαι κατά τον Αριστοτέλη) συνδεδεμένες με το πουλί Αλκυόνη. Είναι οι ημέρες του Ιανουαρίου που σταματά το κρύο δίνοντας τη θέση του σε ημέρες καλοκαιρίας για να κλωσήσει η Αλκυόνη τα αβγά της. Οι ημερομηνίες έναρξης και λήξης των Αλκυονίδων ημερών δεν είναι σταθερές συνήθως όμως καλύπτουν το δεύτερο ήμισυ του Ιανουαρίου.
Το πουλί Αλκυόνη αποτελεί την αλληγορική σημασία του ομώνυμου αστέρα Αλκυόνη των Πλειάδων (δηλ. της Πούλιας) και δεν είναι μύθος η ύπαρξη του αστεριού το οποίο είναι ορατό στον ουρανό κατά την διάρκεια των αλκυονίδων ημερών.
Επίσης, δεν είναι μύθος η Αλκυονίδα θάλασσα, ο κόλπος στον Κορινθιακό κόλπο που φέρει αυτό το όνομα -σύμφωνα με την βιβλιογραφία- από την μυκηναϊκή εποχή και εκεί -ούτε αυτό είναι μύθος- βρίσκονται τα δύο ζεύγη νησιών με το όνομα Αλκυονίδες νήσοι. Το όνομα τους τα νησιά αυτά το οφείλουν στα σμήνη πουλιών αλκυόνων που δημιουργούν εκεί τις φωλιές τους.
Ίσως τελικά να μην είναι μύθος η ιστορία του Αριστοτέλη…
Κακοκαιρία (χειμώνας, καλοκαιρία (καλοκαίρι), ζωή και θάνατος, η φύση μας δείχνει ότι όλα είναι μια εναλλαγή καταστάσεων και οι Αλκυονίδες μέρες μας μεταφέρουν το αισιόδοξο μήνυμα πως μετά την «βαρυχειμωνιά» (τις δυσκολίες), να περιμένουμε τον ερχομό της «άνοιξης».
Η Αλκυόνα γεννά τα αυγά της στις σχισμές των βράχων της θάλασσας, τρέφεται με ψάρια, όταν δε ο σύζυγός της γεράσει και δεν μπορεί πια να πετάξει, η θηλυκιά Αλκυόνα τον παίρνει στους ώμους της και τον μεταφέρει πάντα μαζί της, τον ταΐζει και τον περιποιείται ως τον θάνατο …
Αποδημητικό πτηνό η Αλκυόνη φεύγει τέλος Μαρτίου, αρχή της άνοιξης περίοδος άφιξης του Χελιδονιού.
