Στις 4 Φεβρουαρίου του 1945 ξεκινάει η διάσκεψη της Γιάλτας μεταξύ των ΗΠΑ,της ΕΣΣΔ και της Αγγλίας, των τριών νικητών του β’παγκοσμίου πολέμου. Οι ηγέτες των ΗΠΑ και τη ΕΣΣΔ χωρίζουν τον κόσμο σε σφαίρες επιρροής.
Η συμφωνία της διάσκεψης κρατήθηκε ζωντανή μέχρι την πτώση της ΕΣΣΔ το 1989. Κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ 4 και 11 Φεβρουαρίου του 1945 ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Φραγκλίνος Ρούζβελτ ο ηγέτης της ΕΣΣΔ Ιωσήφ Στάλιν και ο Βρετανός Πρωθυπουργός Σερ Ουίνστον Τσώρτσιλ, οι τρεις νικητές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου συναντήθηκαν στην Γιάλτα της Ρωσίας για την πραγματοποίηση της δεύτερης συνόδου κορυφής (είχε προηγηθεί ανάλογη διάσκεψη στην Τεχεράνη από τις 28 Νοεμβρίου έως την 1η Δεκεμβρίου του 1943).
Η διάσκεψη αυτή έμεινε στην ιστορία ως «Η Διάσκεψη της Γιάλτας» καθώς πραγματοποιήθηκε στο μέγαρο της Λιβάντια (Livadia) που βρίσκεται κοντά στην πόλη της Γιάλτας. Η σύνοδος αυτή θεωρείται μεγάλης σπουδαιότητας, κυρίως λόγω των θεμάτων που διαπραγματεύτηκαν οι “Τρεις Μεγάλοι” (The big three, όπως ήταν τότε το προσωνύμιό τους) και είχε να κάνει με την μεταπολεμική πολιτική που θα ακολουθούσαν σχετικά με τις χώρες που είχε καταλάβει η Ναζιστική Γερμανία αλλά και με την τύχη των χωρών που είχαν συμμαχήσει με αυτήν. Ο Ρούσβελτ επιθυμούσε η σύνοδος να πραγματοποιηθεί σε κάποιο σημείο της Μεσογείου, αλλά ο Στάλιν επέμενε ότι οι γιατροί του δεν του επέτρεπαν μεγάλα ταξίδια και ο Ρούζβελτ υποχώρησε, αν και η υγεία του ήταν πολύ περισσότερο κλονισμένη. Έτσι, επί επτά ημέρες οι αρχηγοί των κρατών – νικητών καθόριζαν την μορφή που θα είχε ο μεταπολεμικός κόσμος. Για καθέναν από τους ηγέτες η διάσκεψη είχε εξαιρετική σημασία, ο πόλεμος όδευε προς το τέλος του καθώς ο Κόκκινος Στρατός απείχε μόλις 100 χλμ. από το Βερολίνο και η κατάρρευση της Γερμανικής κυριαρχίας ήταν ζήτημα χρόνου. Οι Βρετανοί ήθελαν να περισώσουν ό,τι ήταν δυνατόν από την προπολεμική “υγειονομική ζώνη” γύρω από την ΕΣΣΔ, τις ΗΠΑ απασχολούσε κυρίως ο παράγοντας Ιαπωνία και ο Ειρηνικός Ωκεανός και η είσοδος της ΕΣΣΔ στον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας κάτι που επιθυμούσαν διακαώς. Έτσι, λοιπόν, στην Διάσκεψη της Γιάλτας:
- Επισημοποιήθηκε η πρόθεση για τη δημιουργία του Ο.Η.Ε.
- Έγινε αποδεκτή η φόρμουλα Ρούζβελτ για τις ψηφοφορίες στο Συμβούλιο Ασφαλείας και ορίστηκε η ιδρυτική διάσκεψη του Οργανισμού να γίνει στον Αγιο Φραγκίσκο στις 25/4/1945.
- Απορρίφθηκε η πρόταση των Τσώρτσιλ και Ρούσβελτ για διαμελισμό της Γερμανίας
- Υιοθετήθηκε η θέση πως ο πόλεμος δεν στόχευε στην εκμηδένιση του γερμανικού λαού.
- Αποφασίστηκε η εκμηδένιση του γερμανικού μιλιταρισμού και ναζισμού, για να μην μπορέσει ξανά η Γερμανία να απειλήσει την παγκόσμια ειρήνη.
- Αποφασίστηκαν οι ζώνες κατοχής του γερμανικού κράτους και κλήθηκε και η Γαλλία να καταλάβει μία απ’ αυτές.
- Για το γιουγκοσλαβικό ζήτημα αποφασίστηκε η δημιουργία μιας προσωρινής Βουλής με τη διεύρυνση του Αντιφασιστικού Συμβουλίου (βέτσε) Εθνικής Απελευθέρωσης της Γιουγκοσλαβίας του Τίτο από αντιφασίστες της τελευταίας προπολεμικής γιουγκοσλαβικής Βουλής.
- Για το πολωνικό ζήτημα, αναγνωρίστηκε η Εθνική Δημοκρατική Κυβέρνηση που είχε συγκροτηθεί στο εσωτερικό της Πολωνίας, με την προϋπόθεση ότι αυτή θα διευρυνόταν με δημοκράτες του εσωτερικού και του εξωτερικού.
- Για το θέμα των μεταπολεμικών πολωνικών συνόρων, αποφασίστηκε προς Ανατολάς να είναι η γραμμή Κόρζον με ορισμένες μικροδιορθώσεις, ενώ προς Δυσμάς και προς Βορράν απλώς υπήρξε η δέσμευση ότι αυτά θα επεκταθούν.
- Για την είσοδο της Σοβιετικής Ενωσης στον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας, συμφωνήθηκε ότι αυτό θα γινόταν 2 με 3 μήνες μετά τη λήξη του πολέμου στην Ευρώπη.
- Εγκρίθηκε η διακήρυξη για την απελευθερωμένη Ευρώπη -ένα κείμενο σπουδαίας σημασίας, αν εφαρμοζόταν- που μεταξύ άλλων προέβλεπε ότι οι τρεις μεγάλες δυνάμεις θα βοηθούσαν από κοινού τις απελευθερωμένες χώρες να ανορθωθούν και να σχηματίσουν προσωρινές κυβερνήσεις στις οποίες θα αντιπροσωπεύονταν πλατιά όλα τα δημοκρατικά στοιχεία του πληθυσμού κ.λπ.
- Επιτεύχθηκε η επίσημη αναγνώριση της Σ.Δ. Μογγολίας, η επιστροφή των νησιών Κουρίλες στην ΕΣΣΔ, η συμμετοχή της ΕΣΣΔ στην εκμετάλλευση της σιδηροδρομικής γραμμής της βόρειας Κίνας, στη σιδηροδρομική γραμμή της Νότιας Μαντζουρίας κοκ.
Το ελληνικό ζήτημα
Ελληνικό ζήτημα δεν συζητήθηκε επισήμως στη Γιάλτα -δεν υπήρχε καν στην ατζέντα των θεμάτων της- κι ούτε ελήφθη κάποια απόφαση που να αφορά τη χώρα μας, αν και έχει γίνει ευρέως πιστευτό ότι εκεί συμφωνήθηκαν οι σφαίρες επιρροής των μεγάλων δυνάμεων στα Βαλκάνια με το περίφημο χαρτάκι του Τσόρτσιλ για τα ποσοστά.
Πρόκειται για μύθο. Το «χαρτάκι του Τσόρτσιλ» αφορά τη συνάντηση που είχε ο Βρετανός ηγέτης με τον Στάλιν, στη Μόσχα, τον Οκτώβριο του 1944, και είναι συζητήσιμο αν τότε συμφωνήθηκαν όσα έχουν διαδοθεί και εξάπτουν τη λαϊκή φαντασία. Στο περιθώριο, όμως, των εργασιών της Διάσκεψης της Γιάλτας έγιναν κάποιες αναφορές στο ελληνικό ζήτημα, κυρίως από την πλευρά των Σοβιετικών.
Στα αμερικανικά ντοκουμέντα γύρω από τη Διάσκεψη, αναφέρεται ότι ο Στάλιν, στις 8/2/1945, είχε έναν διάλογο με τον Τσόρτσιλ σχετικά με τις εξελίξεις στην Ελλάδα. Για την αξιοπιστία, όμως, αυτού του διαλόγου που κατέγραψαν οι Αμερικανοί κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος, δεδομένου ότι τα ντοκουμέντα τους παρουσιάζουν αντιφάσεις ως προς το τι πραγματικά ελέχθη.
Οι δύο Αμερικανοί πρακτικογράφοι, ο Μπόλεν και ο Μάθιους, δίνουν διαφορετική την εικόνα εκείνου του διαλόγου που προφανώς έγινε. Ενα δεύτερο, ατράνταχτο, στοιχείο που επιβεβαιώνει ότι το ελληνικό ζήτημα θίχτηκε στο περιθώριο της Διάσκεψης της Γιάλτας βρίσκεται στην αλληλογραφία του Στάλιν με τον Τσόρτσιλ.
Συγκεκριμένα, στις 9/2/1945 -μία μέρα μετά τον διάλογο των δύο ηγετών- ο Τσόρτσιλ έστειλε στον Σοβιετικό ηγέτη υπόμνημα με το οποίο τον πληροφορούσε για την κατάσταση στην Ελλάδα. Την επομένη της Διάσκεψης της Γιάλτας υπογράφηκε στην Αθήνα η περιβόητη «Συμφωνία της Βάρκιζας». Ενας δεύτερος λαϊκός μύθος θέλει να συνδέει αυτά τα δύο γεγονότα με τον ισχυρισμό ότι τάχα η Βάρκιζα είναι απόρροια της Γιάλτας. Τέτοιο ζήτημα δεν υφίσταται. Κανείς στην Αθήνα από το ΕΑΜ και το ΚΚΕ δεν γνώριζε ότι παράλληλα με τη Διάσκεψη στη Βάρκιζα γινόταν και η Διάσκεψη στη Γιάλτα.
Οι συναντήσεις των τριών ηγετών της αντιχιτλερικής συμμαχίας, λόγω του πολέμου, γίνονταν πάντοτε με απόλυτη μυστικότητα -ελάχιστοι τις γνώριζαν- και οι αποφάσεις τους κοινοποιούνταν πολύ αργότερα.
Ο ιστορικός χρόνος, ιδιαίτερα όταν είναι πολύ πυκνός σε γεγονότα, παίζει, συχνά, περίεργα παιχνίδια και δημιουργεί συνειρμούς που εξάπτουν τη φαντασία των ανθρώπων και όσων θέλουν να την ενισχύσουν εκ των υστέρων για δικούς τους λόγους.
Η Συμφωνία των ποσοστών
Η Συμφωνία των ποσοστών («Percentages agreement»), γνωστή και ως «χαρτοπετσέτα», υποτίθεται πως ήταν μία συμφωνία μεταξύ του Ιωσήφ Στάλιν και του Ουίνστον Τσώρτσιλ σχετικά με τη διαίρεση της νοτιοανατολικής Ευρώπης σε σφαίρες επιρροής.Στις 9 Οκτωβρίου, 1944, λίγους μήνες πριν τη Διάσκεψη της Γιάλτας, οι δύο ηγέτες συναντήθηκαν στην τέταρτη Διάσκεψη της Μόσχας, όπου, σύμφωνα με την αυτοβιογραφία του, ο Τσώρτσιλ πρότεινε η Σοβιετική Ένωση να έχει 90% επιρροή στην Ρουμανία και 75% στην Βουλγαρία, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο να έχει 90% επιρροή στην Ελλάδα. Ο Τσώρτσιλ επίσης πρότεινε στην Ουγγαρία και την Γιουγκοσλαβία να έχουν 50% επιρροή και οι δύο. Στη συνέχεια ο Τσώρτσιλ έγραψε τη συμφωνία με μπλε μολύβι σε μία χαρτοπετσέτα, την οποία έδωσε στον Στάλιν, και αφού την ενέκρινε ο Στάλιν του την επέστρεψε.
«Δεν θα θεωρηθεί πολύ κυνικό αν φανεί πως διευθετήσαμε τη μοίρα εκατομμυρίων ανθρώπων, με έναν τόσο ‘πρόχειρο’ τρόπο; Ας κάψουμε το χαρτί.», είπε ο Τσώρτσιλ.
«Όχι, κράτα το.», απάντησε ο Στάλιν.
Οι υπουργοί εξωτερικών των δύο χωρών, Άντονι Ήντεν και Βιατσεσλάβ Μιχαήλοβιτς Μολότωφ, διαπραγματεύτηκαν τα ποσοστά της συμφωνίας στις 10 και 11 Οκτωβρίου. Κατάληξη αυτής της συζήτησής ήταν η αύξηση των ποσοστών επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης στην Βουλγαρία και την Ουγγαρία κατά 80%. Όμως, φαίνεται να υπάρχουν αμφιβολίες σχετικά με την ακρίβεια της περιγραφής των γεγονότων από τον Τσώρτσιλ, η οποία μάλλον εξυπηρετούσε πολιτικές σκοπιμότητες της εποχής. Πρώτα, μοιάζει παράξενη η μη άμεση συμμετοχή των Αμερικανών σε μια τόσο σημαντική διαπραγμάτευση. Εκπροσωπούνται μόνο από τον πρεσβευτή τους στην Σοβιετική Ένωση, Άβερελ Χάριμαν. Δεύτερο, το σημείωμα της συμφωνίας που υποτίθεται ότι διάβασε ο Στάλιν, είναι γραμμένο στα Αγγλικά. Και τρίτο, και πιο σημαντικό, στο σημείωμα αναφέρεται «Ρωσία» και όχι «Σοβιετική Ένωση». Αυτό είναι ένα ζήτημα που θα ήταν δύσκολο για τον Στάλιν να εγκρίνει, αφού οι Σοβιετικοί ηγέτες της εποχής ήταν πολύ προσεκτικοί στο να κρατούν τα προσχήματα.Πάντως, και μέχρι σήμερα, δεν υπήρξε ποτέ επιβεβαίωση αυτής της συμφωνίας από την Σοβιετική Ένωση, αλλά ούτε και από την Ρωσία, ούτε και από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η μόνη πηγή συνεχίζει να είναι η αφήγηση του Τσώρτσιλ στα απομνημονεύματά του.
Αν η συμφωνία αυτή ήταν πράγματι αληθινή, ο Στάλιν κράτησε τον λόγο του όσο αφορά την Ελλάδα. Η Βρετανία υποστήριξε τις δυνάμεις της Ελληνικής Κυβέρνησης κατά τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο, ενώ η Σοβιετική Ένωση δεν βοήθησε καθόλου τους κομμουνιστές του ΔΣΕ. Χαρακτηριστική είναι η τηλεφωνική ομιλία του Στάλιν στον Δημητρώφ στις 10 Ιανουαρίου 1945: «Εγώ συμβούλευσα την Ελλάδα να μην αρχίσουν αυτόν τον αγώνα. Οι άνθρωποι του ΕΛΑΣ δεν έπρεπε να βγουν από την κυβέρνηση του Παπανδρέου. Καταπιάστηκαν με δουλειά για την οποία δεν τους επαρκούσαν οι δυνάμεις. Φαίνεται, υπολόγιζαν ότι ο Κόκκινος Στρατός θα κατέβει ως το Αιγαίο. Εμείς αυτό δεν μπορούμε να το κάνουμε. Εμείς δεν μπορούμε να στείλουμε και στην Ελλάδα δικά μας στρατεύματα. Οι Έλληνες έκαναν βλακεία.», του είχε πει για τα Δεκεμβριανά.
