Η τελετή του αγιασμού των υδάτων στο λιμάνι του Πειραιά, στις 6 Ιανουαρίου 1966, σημαδεύτηκε από την πρωτοφανή λαϊκή συμμετοχή, αλλά και από τα επεισόδια που ακολούθησαν. Ήταν η εποχή της λεγόμενης «Αποστασίας» και τα πνεύματα ήταν ιδιαίτερα οξυμένα…
Ο αρχηγός της Ένωσης Κέντρου, Γεώργιος Παπανδρέου, ο πρωθυπουργός του 53%, που είχε εξαναγκαστεί σε παραίτηση από τον βασιλιά Κωνσταντίνο τον Ιούλιο του 1965. Λόγω αυτή της παραίτησης αποφάσισε να κάνει επίδειξη δύναμης έναντι των αντιπάλων του και να παραστεί στην τελετή αγιασμού των υδάτων στον Πειραιά. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος λόγω της διαφαινόμενης παρουσίας του μεγάλους πλήθους υποστηρικτών της Ένωσης Κεντρώων και της Αριστεράς αναγκάστηκε μαζί με τους λοιπούς κυβερνητικούς επισήμους να μην παραστεί στην επίσημη και πατροπαράδοτη τελετή στο λιμάνι του Πειραιά, αλλά να μετακινηθεί στο γειτονικό Τουρκολίμανο. Πρωθυπουργός της Ελλάδος ήταν ο Ιωάννης Παρασκευόπουλος. Λίγους μήνες μετά θα γινόταν πρωθυπουργός ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος και την 21η Απριλίου θα γινόταν το πραξικόπημα της Χούντας με ότι επακολούθησε.
Η έλευση του πλήθους και τα συνθήματα
Ο Παπανδρέου κατάφερε όντως να συγκεντρώσει μεγάλο πλήθος στο λιμάνι του Πειραιά. Οι επιτελείς του κόμματός του, το υπολόγισαν σε 200-300.000. Το ειδησεογραφικό πρακτορείο «Associated Press» μετέδωσε ότι υπάρχουν 40.000 συγκεντρωμένοι, ενώ η αστυνομία τους υπολόγισε σε 10.000. Η αλήθεια πάντα είναι κάπου ενδιάμεσα. Ο Παπανδρέου πάντως έφτασε στο λιμάνι συνοδεία μεγάλης πομπής αυτοκινήτων από το Καστρί που έμενε. Σε ομιλία προς το κοινό χαρακτήρισε τη συγκέντρωση ως «Σεισμό». Ήταν ένα από τα συνηθισμένα slogan του Παπανδρεϊσμού που επικράτησε και τα επόμενα έτη, όταν πια την ηγεσία του δημοκρατικού χώρου θα την έπαιρνε ο Ανδρέας Παπανδρέου.
Τα συνθήματα που κυριαρχούσαν, πριν αλλά και κατά τη διάρκεια της τελετής ήταν τα εξής:
«Δημοκρατία»
«Παπανδρέου»
«Παπανδρέου και υιός, η Ελλάδα πάει εμπρός»
«Είσαι ο πρωθυπουργός»
«1-1-4»
«Εκλογές»
Τόσος ήταν ο ενθουσιασμός του πλήθους, ώστε, μετά το τέλος του αγιασμού, οι λιμενικοί πρότειναν στον Γεώργιο Παπανδρέου να αναχωρήσει με πλοιάριο. Αυτός όμως αρνήθηκε ευγενικά την προσφορά, όπως έγραψε ο Τύπος, και προτίμησε να διέλθει εν μέσω των παραληρούντων οπαδών του. Στην τελετή συμμετείχε και αντιπροσωπεία της ΕΔΑ, με επικεφαλής τον βουλευτή Μίκη Θεοδωράκη. Η Αριστερά ήταν ιδιαίτερα ενοχλημένη με τον βασιλιά Κωνσταντίνο, ο οποίος στο πρωτοχρονιάτικο διάγγελμά του είχε χαρακτηρίσει «μίασμα» τον κομμουνισμό.
Τα πρώτα επεισόδια
Στη διασταύρωση των οδών Γεωργίου Α’ και Βασιλέως Κωνσταντίνου (νυν Ηρώων Πολυτεχνείου) προκλήθηκαν τα πρώτα επεισόδια μεταξύ του πλήθους, που προσπάθησε να συγκροτήσει πορεία, και της αστυνομίας, που προσπάθησε να την εμποδίσει. Η επίθεση των αστυνομικών υπήρξε ιδιαίτερα σκληρή εναντίον μιας ομάδας οπαδών της ΕΔΑ, που είχε φθάσει ως τα γραφεία της Εισαγγελίας Πειραιά, με επικεφαλής τον Μίκη Θεοδωράκη. Από τις συμπλοκές τραυματίστηκαν επτά διαδηλωτές, ανάμεσά τους και δύο ανήλικοι, ενώ τρεις συνελήφθησαν. Από την Αστυνομική Διεύθυνση Πειραιά ανακοινώθηκε ότι τραυματίστηκαν 4 αστυνομικοί.
Η ανακοίνωση της ΕΔΗΝ, της ΕΔΑ και της κυβέρνησης των αποστατών
Σε ανακοίνωσή της, η ΕΔΗΝ (η νεολαία της Ένωσης Κέντρου) επισημαίνει την πρωτοφανή υποδοχή, που επιφυλάχθηκε στον αρχηγό της Ε.Κ. και καλεί τον «αδούλωτο πειραϊκό λαό να αγωνισθεί για την επαναφορά της Δημοκρατίας», ενώ καταγγέλλει τις προσπάθειες των «πραιτωριανών του Αποστολάκου» να «εκφοβίσουν το συγκεντρωμένο πλήθος» και «να διαλύσουν την συγκέντρωση».
Η ΕΔΑ, αφού χαιρετίζει την «παλλαϊκή και πανδημοκρατική εκδήλωση» του Πειραιά, «στηλιτεύει την αυλική κυβέρνηση», την οποία θεωρεί υπεύθυνη για «τους αστυνομικούς τραμπουκισμούς», οι οποίοι, όπως τονίζει στην ανακοίνωσή της, επιβεβαιώνουν ότι «το βαθύ χάσμα που τη χωρίζει από τον Λαό, ολοένα και περισσότερο διευρύνεται».
Από την πλευρά της, η κυβέρνηση Στεφανόπουλου, δια του υπουργού Δημοσίας Τάξεως, Χρήστου Αποστολάκου, χαρακτήρισε «οχλοκρατική» τη συγκέντρωση και δικαιολόγησε την επίθεση της αστυνομίας, υποστηρίζοντας ότι έγινε απόπειρα οργάνωσης πορείας «και η Αστυνομία υπεχρεώθη, δεχθείσα μάλιστα απρόκλητον επίθεσιν, να προστατεύση την κυκλοφορίαν και την ελευθερίαν των πολιτών».
Την επομένη, 7 Ιανουαρίου 1966, ο Μίκης Θεοδωράκης ανακοίνωσε σε συνέντευξη τύπου ότι άρχισε να μελοποιεί εννέα ποιήματα από τη «Ρωμιοσύνη» του Γιάννη Ρίτσου, με αφορμή τα γεγονότα του Πειραιά. Ο δημοσιογράφος και στιχουργός Φώντας Λάδης στο βιβλίο του «Μίκης Θεοδωράκης: Το χρονικό μιας επανάστασης 1960-1967» (εκδ. Εξάντας) περιγράφει το σκηνικό: «Ένας υπαστυνόμος ούρλιαξε: “Ακούς εκεί να μην πάει κανένας στο βασιλιά και να ‘ρθουν όλοι στον Παπανδρέου και την ΕΔΑ!”. Άρχισε η επίθεση της αστυνομίας. Έπεφταν με λύσσα σ’ όποιον έβρισκαν στο πέρασμά τους. Ρίχτηκαν πάνω στο Μίκη. Τον τραυμάτισαν. Ένας αρχιφύλακας ούρλιαξε με τη σειρά του: “Θεοδωράκη Βούλγαρε!” Ο “Βούλγαρος” γύρισε στο σπίτι, τρέμοντας από οργή και συγκίνηση. “Έφτασε η ώρα της Ρωμιοσύνης!” σκέφτηκε. Οι στίχοι τον περίμεναν. Κείνη τη μέρα δε βγήκε από το σπίτι, ούτε έφαγε. Άρχισε και τέλειωσε τη σύνθεση της Ρωμιοσύνης”.
Ο Θεοδωράκης άλλωστε είναι γνωστό πως επηρρεαζόταν από το κλίμα της εποχής για να μελοποιήσει ή και να συνθέσει τα τραγούδια του, που έχουν μείνει στην ιστορία της χώρας μας. Είναι λίγο ειρωνικό αυτό που θα γραφτεί αλλά είτε το θέλουμε είτε όχι, είναι η πραγματικότητα. Εάν δεν συνέβαιναν όλα αυτά τα δυσάρεστα γεγονότα από την έναρξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ως την επιβολή της δικτατορίας, ούτε Ρίτσος, ούτε Σεφέρης, ουτε Θεοδωράκης θα υπήρχαν ή τουλάχιστον δεν θα έγραφαν αυτά τα αριστουργήματα που έχουν χαρακτηριστεί άρτια στην εποχή μας. Ειδικά ο Ρίτσος και ο Θεοδωράκης εμπνέοταν από τα γεγονότα. Θα μου πει κάποιος βέβαια τώρα, καλά δηλαδή πρέπει να γίνονται σκοτωμοί και δολοφονίες για να εμπνευστείς, η απάντηση είναι ότι δυστυχώς ναι, κάποιες φορές η ποίηση-στιχουργία και η μουσική εμπνέεται και από την μαύρη πραγματικότητα.
Είναι αυτά που δεν αφήνει η εποχή μας να τα ξεστομίσουμε αλλά είναι η τραγική ειρωνεία της τύχης. Προφανώς εαν με ρωτάτε, τι θα προτιμούσα, θα έλεγα την όσο δυνατόν λιγότερη βία και φτώχεια και ας υπάρχει μαι έλλειψη αρτιότητας στον πολιτισμό. Αυτό το λέμε επι ευκαιρία της αναφοράς στον Μίκη, που συνηθίζουμε να τον διαχωρίζουμε από το πολιτικό σκέλος. Αυτό όμως δεν γίνεται, αφού εαν δεν υπήρχε η πολιτική του δράση, έστω και αν υπάρχουν διαφωνίες ή δεν ήταν και τόσο θετική, δεν θα υπήρχε η καλλιτεχνική του σφραγίδα. Η αποστασία του 1965 ήταν μια πολιτική ανωμαλεία που ευχόμαστε να μην την ξαναζήσουμε..
