Το Δημοψήφισμα αυτό προκηρύχθηκε στις 12 Ιουνίου 1973 (ΦΕΚ Α΄ 125) και διεξήχθη την Κυριακή 29 Ιουλίου του ίδιου έτους.
Σκοποί του ήταν:
- Να εγκριθεί από το εκλογικό σώμα σχέδιο ψηφίσματος με τον τίτλο «Περί τροποποιήσεως του από 15ης Νοεμβρίου 1968 Συντάγματος»
- Η εκλογή προέδρου και αντιπροέδρου της Δημοκρατίας (Γεώργιος Παπαδόπουλος και Οδυσσέας Αγγελής αντίστοιχα) για θητεία 8 ετών.
- Να εγκριθεί η πολιτειακή αλλαγή, δηλαδή να εγκριθεί η κατάργηση της μοναρχίας που είχε αποφασίσει και εκτελέσει δύο μήνες νωρίτερα ο δικτάτορας Παπαδόπουλος, όταν με Συντακτική Πράξη (1 Ιουνίου 1973) είχε εγκαθιδρύσει το πολίτευμα της Προεδρικής Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας, με προσωρινό πρόεδρο τον ίδιο.
| ΕΡΩΤΗΜΑ | ΨΗΦΟΙ | ΠΟΣΟΣΤΟ |
| ΝΑΙ | 3.870.124 | 78,43% |
| ΟΧΙ | 1.064.300 | 21,57% |
| ΕΓΚΥΡΑ | 4.934.424 | 98,85% |
| ΑΚΥΡΑ | 57.608 | 1,15% |
| ΣΥΝΟΛΟ | 4.992.032 | 85,47% |
| ΑΠΟΧΗ | 848.949 | 14,53% |
| ΕΓΓΕΓΡΑΜΕΝΟΙ | 5.840.981 | 100,00% |
Τα γεγονότα που ακολούθησαν αυτού του δημοψηφίσματος που θεωρείται νόθο σήμερα ήταν η μετατροπή του πολιτεύματος σε προεδρική κοινοβουλευτική δημοκρατία, δηλαδή για την ακρίβεια αντί η χούντα να κυβερνά υπό την ευλογία του βασιλιά να έχει η ίδια τον έλεγχο με πρόεδρο τον Παπαδόπουλο και αντιπρόεδρο τον Οδυσσέα Αγγελή.
Η νέα χουντική κυβέρνηση που σχηματίστηκε είχε σκοπό μάλιστα την “φιλελευθεροποίηση” του καθεστώτος με τον Παπαδόπουλο να προαναγγέλει άνοιγμα στις πολιτικές δυνάμεις ορίζοντας πρωθυπουργό τον Σπυρίδωνα Μαρκεζίνη. Μέσα σε όλα προβλεπόταν μάλιστα και η λειτουργία Συνταγματικού δικαστηρίου.
Σκοπός της Χούντας επί της ουσία ήταν να υπάρχει μια βουλή με όλα τα κόμματα, που θα λειτουργούσαν νόμιμα αλλά ουσιαστικά θα παίζαν τον ρόλο της ορντινάτσας, αφού όλες τις αποφάσεις θα τις έπαιρνε ο ίδιος ο Παπαδόπουλος. Για να το εξηγήσουμε βέβαια αυτό πρέπει να δούμε ως τι ορίζεται η Προεδρική Δημοκρατία, που είναι ένα είδος κοινοβουλευτικής δημοκρατίας στην οποία ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι όχι μόνο Αρχηγός του Κράτους αλλά και Αρχηγός της Κυβέρνησης. Υπάρχει Κοινοβούλιο που νομοθετεί αλλά δεν μπορεί να ανατρέψει συνήθως τον Πρόεδρο πριν λήξει η θητεία του.
Η κύρια διαφορά με τα άλλα δύο είδη κοινοβουλευτικής δημοκρατίας(Βασιλευόμενες ή Προεδρευόμενες) είναι πως στις περισσότερες περιπτώσεις δεν υπάρχει η θέση του Πρωθυπουργού. Ο Πρόεδρος εκλέγεται άμεσα από τον λαό π.χ. Γαλλία, Κύπρος, Ρωσία, Κεντρική Αμερική και Νότια Αμερική και οι περισσότερες αφρικανικές χώρες, περιλαμβανομένης της Νότιας Αφρικής, είτε από ειδικό σώμα εκλεκτόρων που εκλέγεται από τον λαό (π.χ. Η.Π.Α.) και έχει ουσιαστικές πολιτικές αρμοδιότητες. Το Προεδρικό σύστημα συχνά αποκαλείται από πολλούς και ως εκλεγμένη συνταγματική μοναρχία, είναι όμως το σύστημα που έχουν οι περισσότερες χώρες του κόσμου.
Στην Ελλάδα βέβαια τέτοιο πολίτευμα έγινε για πρώτη φορά το 1831 όταν δημιουργήθηκε το νεοσύστατο Ελληνικό κράτος με τον Ιωάννη Καποδίστρια. Κάτι τέτοιο ονειρευόταν ο δικτάτορας, που όμως κατήργησε την βασιλεία πριν το νόμιμο δημοψήφισμα του 1974.
Τα γεγονότα που ακολούθησαν
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου στις 17 Νοεμβρίου του 1973, λίγους μήνες μετά δηλαδή το νόθο δημοψήφισμα, που μάλιστα έγινε και χωρίς εκλογικούς καταλόγους, θα ολοκλήρωνε την πορεία της φιλελευθεροποίησης με την Χούντα του Ιωαννίδη στις 25 Νοεμβρίου του 1973. Η χούντα αυτή θα ολοκληρωνόταν δυστυχώς με την τραγωδία της Κύπρου το καλοκαίρι του 1974 και την μεταπολίτευση. Η ουσιαστική αλλαγή που επετεύχθη τότε με βάση τα όσα ονειρευόταν ο Παπαδόπουλος, ήταν η προεδρευομένη δημοκρατία, που λειτουργεί μέχρι σήμερα. Δομικά προβλήματα υπάρχουν σε όλα τα πολιτεύματα αλλά όπως έλεγε και ο Τσώρτσιλ, η δημοκρατία είναι το χειρότερο πολίτευμα, αλλά δυστυχώς δεν υπάρχει άλλο.
Δείτε στο Google sheet την εξέλιξη όλων των δημοψηφισμάτων 1920-2015
